W środę, 25 kwietnia 2012 r. w Muzeum Armii Krajowej w Krakowie miała miejsce prelekcja poświęcona osobie mjra Józefa Herzoga (1901-1983) - legionisty, żołnierza, oficera WP i KOP, jeńca obozów hitlerowskich i więźnia stalinowskiego, działacza patriotycznego. Biografem tej wybitnej postaci, Żołnierza Niepodległości - od wczesnej młodości aż do ostatnich chwil życia wiernego idei piłsudczykowskiej, został historyk urodzony już po jego śmierci - Przemysław Wywiał.

Major Józef Herzog jako legionista, żołnierz Wojska Polskiego, piłsudczyk, ale przede wszystkim jako patriota pozostał do końca wierny swojej Ojczyźnie. Mimo represji, pobytu w hitlerowskich obozach jenieckich w okresie II wojny światowej, a później uwięzienia przez władze komunistyczne, nie stracił ducha, walcząc o prawdę i wolność.

Józef Herzog urodził się w 1901 r. w Osieku koło Oświęcimia. Jego rodzice Franciszek i Helena z Jędrzejowskich Herzogowie mieli sześcioro dzieci: Franciszka (1894), Helenę (1896), Stanisława (1897), Stefana (1899), Józefa (1901) i Marię (1904). W młodości należał do drużyny skautowej działającej przy wadowickim gimnazjum. Podobnie jak pozostali bracia wstąpił do Legionów Polskich. W składzie 1. pułku piechoty wziął udział w kampanii wołyńskiej, był dwukrotnie ranny. Po kryzysie przysięgowym został wysłany na front włoski, jednak ze względu na niepełnoletność udało mu się uzyskać zwolnienie ze służby w armii austriackiej. Po powrocie przystąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i brał udział w wyzwalaniu Andrychowa. Następnie, w składzie 4. pułku piechoty, uczestniczył w odsieczy Lwowa. W tym okresie zawiązała się jego wieloletnia przyjaźń z Leopoldem Okulickim, ostatnim Komendantem Głównym Armii Krajowej. Podobnie jak bracia Franciszek i Stefan został zawodowym wojskowym. Od 1924 r. służył w wywiadzie Korpusu Ochrony Pogranicza. W latach trzydziestych pełnił służbę najpierw w 20. a później w 27. pułku piechoty.

W czasie Wojny Obronnej 1939 r. był, w stopniu majora, II oficerem sztabu Grupy Operacyjnej "Piotrków". Uczestniczył w obronie Modlina. Po kapitulacji trafił do niewoli, został osadzony w oflagu II C Woldenberg, gdzie działał w konspiracji obozowej. Uwolniony w styczniu 1945 r., powrócił do Krakowa, gdzie szybko zaangażował się w działalność w organizacji Wolność i Niezawisłość. W październiku 1946 r. został aresztowany i poddany brutalnemu śledztwu. Skazano go na 9 lat, z których odbył 4,5.

J. Herzog był jednym z pierwszych, którzy podejmowali starania o uratowanie Kopca Marszałka Józefa Piłsudskiego na Sowińcu skazanym przez komunistów na zniszczenie i zapomnienie. Wysyłał apele o ratowanie Kopca do wszelkich możliwych instytucji i organizacji, jednak zazwyczaj pozostawały one bez echa. Zwieńczeniem jego starań było powołanie Obywatelskiego Komitetu Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego przy Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, co nastąpiło w 1980 r. Józef Herzog podjął również starania na rzecz odnowienia Krypty Józefa Piłsudskiego na Wawelu.

Dzięki swemu bezkompromisowemu zaangażowaniu i osobistej charyzmie, Herzog stał się nieformalnym przywódcą środowiska legionowego w Krakowie. Prowadzili oni półlegalną działalność mającą na celu kultywowanie tradycji niepodległościowych w duchu piłsudczykowskim. W styczniu każdego roku odbywały się opłatki legionowe, w których brał udział Kard. Karol Wojtyła.

Józef Herzog zmarł po krótkiej chorobie 21 stycznia 1983 r. Na klepsydrze pojawiły się słowa: "Panie Marszałku! melduję - od młodości do śmierci broniłem Honoru i Godności Żołnierza Polskiego. (-) J. Herzog". Był odznaczony min: Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Przemysław Wywiał jest absolwentem Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Obrony Narodowej w Warszawie. Kontynuuje związki z obydwoma uczelniami. W pierwszej kończy studia doktoranckie, w drugiej prowadzi zajęcia ze studentami z zakresu Polityki Bezpieczeństwa. Zajmuje się badawczo historią wojskowości i polskiego ruchu niepodległościowego. Młody historyk wydał dwie publikacje książkowe: "Józef Herzog Żołnierz Niepodległości. Wspomnienia i dokumenty" oraz "Związek Strzelecki w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego Polski. Tradycja i wyzwania XXI wieku". Artykuły naukowe i popularne jego autorstwa znalazły się na łamach takich czasopism jak: "Przegląd Historyczno-Wojskowy", "Biuletyn IPN", "Biuletyn Informacyjny ŚZŻAK" a także "Przegląd Strzelecki", "Sowiniec" i "Komandos". P. Wywiał posiada również doświadczenie jako pracownik merytoryczny Muzeum Miejsca Pamięci Palmiry, a obecnie pracuje w Muzeum Armii Krajowej im. Gen. Emila Fieldorfa "Nila". Działalność naukowa i zawodowa jest związana z zaangażowaniem społecznym prelegenta, który prowadzi aktywną działalność w Związku Piłsudczyków i Komitecie Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego przy Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

Spotkanie, które poprowadził pracownik Muzeum AK Artur Jachna, zgromadziło Kombatantów, przedstawicieli środowisk niepodległościowych i inne osoby zainteresowane najnowszą historią Polski. Nie zabrakło również mieszkańców ulicy imienia Józefa Herzoga, która znajduje się w Przegorzałach. Uzupełnieniem wykładu była prezentacja multimedialna, w której wykorzystane zostały rzadkie materiały fotograficzne oraz fragmenty dokumentów przechowanych w archiwum rodziny mjra Herzoga. Wśród fotografii znalazło się kilka szczególnie cennych, m.in. przedstawiająca Braci Herzogów: Franciszka, Stefana i Józefa, skan karty pocztowej dla Ojca Świętego Jana Pawła II z podpisami wszystkich krakowskich legionistów z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych czy też inne zdjęcie przedstawiające Józefa Herzoga z o. Adamem Studzińskim OP i gen. Mieczysławem Borutą-Spiechowiczem w trakcie uroczystości patriotycznych pod Kopcem Józefa Piłsudskiego. Po prelekcji wywiązała się dyskusja w trakcie której głos zabrała min. Alicja Kwapień, wnuczka Józefa Herzoga oraz Wacław Szacoń, Żołnierz Zapory i Żołnierz Wyklęty, który wspierał Herzoga w działalności niepodległościowej.

tekst Artur Jachna
fot. Karol Kowalski