17 lipca 1944 roku pod Wilnem miało miejsce zdradzieckie rozbrojenie przez sowietów oddziałów Armii Krajowej. Stanowi ono początek historii Żołnierzy Wyklętych na Nowogródczyźnie. Walka zbrojna wygasła tu dopiero w 1953 roku. Datą symbolem jest 12 maj 1949, gdy ginie pod Raczkowszczyzną komendant Anatol Radziwonik "Olech".

Zdrada z 17 lipca 1944 roku nie była pierwszą sowiecką zdradą na tych terenach. 1 grudnia 1943 roku partyzanci sowieccy z Puszczy Nalibockiej okrążyli współpracujące z nimi zgrupowanie AK. Oficerów po trzytygodniowych torturach wymordowano, bądź wysłano samolotem na kontynuowanie śledztwa do Moskwy.

Żołnierze rozbrajani w lipcu 1944 r. byli świadomi zagrożenia, wiedząc o katyńskiej tragedii. Nie widzieli go polscy jeńcy i więźniowie 5 marca 1940, gdy WKP(b) zatwierdzało decyzję Stalina o wymordowaniu polskiej elity (14700 jeńców wojennych oraz 11 tys. "fabrykantów", pracowników służb państwowych, "zbiegów", "ziemian").

Dla uczczenia pamięci pomordowanych w wyniku sowieckiej decyzji z 5 marca oraz tych, którzy walczyli o Polskę do końca Muzeum Armii Krajowej we współpracy z Muzeum Czynu Zbrojnego zorganizowało spotkanie edukacyjne dla młodzieży z Zespołu Szkół Zawodowych "Budostal". Program uroczystości obejmował oprowadzanie po wystawie Nowogródczyzna - dziedzictwo i walka w jego obronie, zapoznanie z wyżej opisaną tematyką oraz relacje świadków historii: zastępcy dowódcy akcji na więzienie w Lidzie ppłk. Tadeusza Bieńkowicza ps. "Rączy" i prezesa Koła ŚZŻ AK HTS kpt. Franciszka Baryły.

tekst i fot. Marcin Bieńkowicz