6 maja 2014 r., w ramach cyklu wykładów otwartych Muzeum Armii Krajowej, Mateusz Świercz wygłosił referat dotyczący majora Hieronima Dekutowskiego ps. "Zapora". W ciekawy sposób przedstawił tajemnicze i tragiczne losy harcerza, cichociemnego i Żołnierza Wyklętego.

Od początku spotkania publiczność aktywnie reagowała na informacje dotyczące postaci mjr. "Zapory". Prelegent nie poprzestał na prowadzeniu samego wykładu. Równocześnie kierował do słuchaczy pytania o opinie i przemyślenia. Z myślą o osobach, które nie znają dokładnie historii Armii Krajowej rysował szerszy kontekst historyczny. W interesującym przedstawieniu bohatera i jego roli w walce z niemieckim, a później sowieckim okupantem pomogły liczne dygresje i anegdoty. Wykład wzbogaciła również prezentacja multimedialna.

Referent szczegółowo przedstawił niektóre akcje oddziałów AK dowodzonych przez "Zaporę". Wspomniał m.in. atak na kolumnę transportową Wermachtu w dniu 24 V 1944 roku. Przez niektórych historyków akcja ta uważana jest za największą bitwę partyzancką na Lubelszczyźnie. Autor poruszył również tematy często pomijane w historiografii ze względu na ich kontrowersyjność tj. kwestię rozkazów dowództwa Armii Krajowej dotyczące ujawniania się wobec wkraczających oddziałów Armii Czerwonej.

Ostatnia część wykładu poświęcona była historii aresztowania "Zapory", brutalnemu śledztwu oraz upodlającemu procesowi sądowemu, na którym major wraz z podkomendnymi został przebrany w niemiecki mundur. Wyrokiem sądu mjr Hieronim Dekutowski został skazany na 7 - krotną karę śmierci, którą wykonano 7 III 1949 roku.

Po wykładzie nastąpiła ożywiona dyskusja. Uwagę publiczności przykuła zwłaszcza historia Żyda uratowanego przez oddział "zaporczyków", który później, już jako członek Milicji Obywatelskiej, podstępnie zamordował czterech podkomendnych "Zapory".

tekst Mateusz Gawlik
fot. Józef Wieczorek