2 maja 2010 r. w Parku Jordana odsłonięte zostało popiersie hr. Karoliny Lanckorońskiej w Galerii Sławnych Polaków. Odsłonięcia dokonali: Prof Jacek Majchrowski, Prezydent Miasta Krakowa i prof. Andrzej Mania, Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, która to Uczelnia jest fundatorem rzeźby, popiersie poświęcił bp. Albin Małysiak. Dzieło dłuta Józefa Opali jest drugim uświetnieniem Wielkiej Polki w tej Galerii.

Uroczystość przebiegła w asyście Wojska Polskiego. Nad przebiegiem uroczystości czuwał Prof. Jacek Purchla. Wystąpili kolejno z przemówieniami Prezydent Miasta Krakowa Prof. Jacek Majchrowski, Prorektor UJ, Prof. Andrzej Mania, Prof. Jerzy Wyrozumski, a po poświęceniu Ks. Bp. Albin Małysiak oraz gospodarz miejsca i organizator uroczystości Prezes Towarzystwa Parku im. dr-a Henryka Jordana, Kazimierz Cholewa.

Pod pomnikiem złożyli kwiaty przedstawiciele Miasta Krakowa oraz Województwa Małopolskiego, Wojska Polskiego, Harcerze, Kombatanci, osoby prywatne, a także Prezes Fundacji Muzeum Historii Armii Krajowej wraz z Dyrektorem Muzeum AK.

**********

Por. Karolina Lanckorońska "Karla"

"Nic nie może się oprzeć potędze ducha" - ta maksyma, którą z upodobaniem cytowała Karolina Lanckorońska, wiele mówi o niej samej, o sposobie jej myślenia i zasadach postępowania. W długim życiu, które trwało 104 lata, a zakończyło się 25 sierpnia 2002 r., wielokrotnie dawała dowody siły duchowej, służąc Polsce i polskiej kulturze. Warto przy tym podkreślić, że o jej głębokim, niezłomnym patriotyzmie przesądził w dużej mierze świadomy wybór. Wywodziła się wprawdzie ze znakomitego polskiego rodu, ale dzieciństwo i młodość spędziła w Austrii, a język polski nie był pierwszym, jaki poznała, ponieważ z matką, pochodzącą z pruskiej arystokracji, mówiła po niemiecku. Polskiego uczyła się właściwie sama, gdy wyjeżdżała z Wiednia na wakacje pod Lwów. W wiedeńskiej szkole i na uniwersytecie, gdzie w 1926 r. uzyskała doktorat z historii sztuki, trzeba się było jednak znów posługiwać niemieckim. Po studiach pracowała przez parę lat w rzymskiej ekspozyturze Polskiej Akademii Umiejętności, ale w 1933 r. przeniosła się do Lwowa i na tamtejszym uniwersytecie uzyskała w 1935 r. habilitację z historii sztuki (jako pierwsza kobieta w Polsce).

Ów spokojny świat rozpadł się pod naporem wojny i armii sowieckiej, która 22 września 1939 r. zajęła Lwów. Karolina Lanckorońska mogła uciec do Rumunii, ale nie chciała opuścić okupowanej Polski, zamierzając na miejscu zmagać się z najeźdźcami. Po złożeniu przysięgi 2 stycznia 1940 r. na ręce płk. W. Żebrowskiego "Żuka", komendanta Obszaru ZWZ Lwów, przeistoczyła się z naukowca w żołnierza podziemia o pseudonimie "Karla", a jej mieszkanie w lokal konspiracyjny. Niestety NKWD wpadło wkrótce na trop lwowskiej ekspozytury ZWZ. Zagrożona aresztowaniem "Karla" przekradła się 3 maja 1940 r. do Krakowa, gdzie nawiązała kontakt z płk. (późniejszym generałem i Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego - red.) Tadeuszem Borem-Komorowskim, komendantem Obszaru ZWZ Kraków-Śląsk. W sierpniu 1941 r. przedstawiła mu inicjatywę zorganizowania pod egidą RGO opieki nad więźniami. Projekt ten, mający na celu dostarczanie więźniom żywności i leków, został zaakceptowany. "Karla" zdobyła niezbędne zezwolenia niemieckie i zaczęła rozwijać "akcję więzienną", jeżdżąc po kraju. Zakładała komitety opieki nad więźniami, dzięki czemu objęła systematyczną pomocą około 27 tys. uwięzionych i przyczyniła się do uratowania życia wielu z nich. Gen. S. Grot-Rowecki nadał jej za to Krzyż Walecznych.

Ostatnim etapem w podróżach "Karli", prowadzonych w ramach "akcji więziennej", okazał się Stanisławów. Szef tamtejszego gestapo, Hans Kruger, nie tylko wstrzymał tę akcję, ale 12 maja 1942 r. uwięził "Karlę", usiłując zmusić ją do wyrzeczenia się polskości. Nie udało mu się jednak złamać jej oporu. Jako wróg Trzeciej Rzeszy powędrowała zatem 9 stycznia 1943 r. do obozu Ravensbruck.

Po zakończeniu wojny, będąc z kolei wrogiem ZSRR, do kraju wrócić nie mogła. W lipcu 1945 r. wyjechała do Włoch, gdzie w randze porucznika pełniła funkcję "public relations officer" w wydziale oświaty 2. Korpusu Polskiego, organizując dla demobilizowanych żołnierzy studia na wyższych uczelniach włoskich i brytyjskich. Gdy i to się skończyło, obrała własną, bezorężną taktykę działania niepodległościowego, poświęcając się niesieniu pomocy nauce polskiej. Osiadła w Rzymie i prowadziła Polski Instytut Historyczny. Zaczęła też zapraszać naukowców z kraju i przyznawać im stypendia, wynajdując przy tym rozmaite fortele, by ukryć to "przestępstwo" przed władzami PRL, pilnie strzegącymi "żelaznej kurtyny". W 1967 r. utworzyła wraz z bratem Fundację im. Lanckorońskich, której beneficjentami stało się wiele osób pracujących naukowo.

Dopiero po 1989 r. przestała być postrzegana jako "persona non grata" w kraju ojczystym. Została członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, doktorem honoris causa uniwersytetów w Krakowie i Wrocławiu, a w 1991 r. otrzymała Order Polonia Restituta.

W 1994 r. ofiarowała narodowi polskiemu kilkaset dzieł sztuki, stanowiących kolekcję zebraną przez rodzinę Lanckorońskich. Według historyków sztuki jest to najcenniejszy dar w dziejach polskiego muzealnictwa. Przekazując ten dar Karolina Lanckorońska oświadczyła, że składa go "...w hołdzie Rzeczpospolitej Wolnej i Niepodległej...". Spoczywa na cmentarzu Campo Verano w Rzymie.

Cześć Jej Pamięci!

(zgk)

"Biuletyn Informacyjny AK" zamieści niebawem osobne wspomnienie o por. Karolinie Lanckorońskiej, postaci wybitnej w Polskim Państwie Podziemnym i polskiej kulturze, osobowości-wzorcowi polskiego patriotyzmu, zamieści niebawem osobne wspomnienie oparte na fascynującej publikacji krakowskiego wydawnictwa "ZNAK" zatytułowanego przez por. "Karlę" - "Wspomnienia wojenne", a nazwanego przez Nią skromnie "...pamiętnik ten ma być sprawozdaniem z tego, czego byłam świadkiem w czasie II wojny światowej".
Redakcja

za: AK Biuletyn Informacyjny, październik 2002

**********

Hrabina Karolina Lanckorońska (1898-2002)
Jej wspomnienia wojenne były ważnymi dowodami
przy próbach wyjaśnienia zbrodni lwowskiej
 
Karolina Maria Adelajda Franciszka Ksawera Małgorzata Edina Lanckorońska była córką hrabiego Karola Lanckorońskiego herbu Zadora i jego trzeciej żony Małgorzaty von Lichnowsky. Przyszła na świat 11 sierpnia 1898 roku. Ukończyła gimnazjum w Wiedniu (Freyung), wiatach 1917-1921 studiowała, również w Wiedniu, historię sztuki. W 1926 na Uniwersytecie Wiedeńskim obroniła doktorat. Interesowały ją głównie zagadnieniami sztuki Baroku i twórczość Michała Anioła. W 1935 habilitowała się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, na podstawie rozprawy "Dekoracja malarska kos'cioła II Gesu w Rzymie" (wkrótce wydanej drukiem) i została zatrudniona na tej uczelni jako docent, kierownik katedry historii sztuki na Wydziale Humanistycznym. Jednocześnie pełniła funkcję sekretarza Towarzystwa Polskich Badań Historycznych we Lwowie.

Po śmierci ojca w 1933 r. zajmowała się także administracją dóbr rodzinnych w Małopolsce (m.in. w Komarnie).

Po wybuchu wojny zaangażowała się w działalność konspiracyjną. Służyła w szeregach Związku Walki Zbrojnej i następnie jako porucznik Armii Krajowej. Z polecenia dowództwa konspiracyjnego brała udział w pracach uznawanej przez Niemców Rady Głównej Opiekuńczej, utrzymując m.in. kontakt z wieloletnim przyjacielem rodziny, arcybiskupem krakowskim Adamem Sapiehą.

W styczniu 1942 przyjechała do Lwowa z zadaniem zorganizowania filii Rady Głównej Opiekuńczej (tzw. Komitetu Polskiego) w województwie stanisławowskim. Wkrótce jednak w maju została aresztowana przez gestapo. Przesłuchiwał ją m.in. kapitan Hans Krueger, znany z akcji wymordowania polskiej inteligencji w Stanisławowie. W przekonaniu, że Hrabina Karolina Lanckorońska aresztowana wkrótce poniesie śmierć, pochwalił się jej o swoim

udziale w mordzie profesorów lwowskich.

Zgodnie z oczekiwaniami Kruegera Lanckorońska została niebawem zesłana do obozu koncentracyjnego Ravensbrueck (nr obozowy 16076). U schyłku wojny 5 kwietnia 1945 roku, po serii interwencji rodziny (szukającej pomocy prawdopodobnie nawet w Watykanie) uwolniono ją. Wydarzenia wojenne opisała w książce "Wspomnienia wojenne 22 IX 1939-5 IV 1945".

Już po wojnie zeznania Lanckorońskiej oraz przekazany b. rektorowi Uniwersytetu Lwowskiego Stanisławowi Kulczyńskiemu "Raport Karli Lanckorońskiej" (opublikowany w 1977) były ważnymi dowodami przy próbach wyjaśnienia zbrodni lwowskiej. Pozostała na emigracji, we Włoszech.

Krótko po uwolnieniu z obozu podjęła współpracę z 2. Korpusem Polskim generała Andersa jako oficer prasowy. Zajęła się m.in. organizacją studiów dla zdemobilizowanych żołnierzy (ok. 1300 osób) na emigracji.

W 1945 była jednym z inicjatorów założenia Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie; do jego powstania przyczyniła się także finansowo, sama stanęła na czele Instytutu jako dyrektor. W ramach Instytutu zainicjowała wydawanie czasopism upowszechniających ważne źródła dotyczące historii Polski (m.in. dziejów nuncjatury apostolskiej w Polsce).

Założyła Fundusz im. Karola Lanckorońskiego (od 1967 pod nazwą "Fundacja Lanckorońskich z Brzezia" z siedzibą w szwajcarskim Fryburgu i w Londynie), wspierający zarówno polskie instytucje emigracyjne (m.in. Polski Instytut Historyczny w Rzymie, Biblioteka Polska w Paryżu) i krajowe (głównie biblioteki uniwersyteckie), jak i odbiorców indywidualnych (stypendia dla polskich naukowców przygotowujących rozprawy doktorskie i habilitacyjne poza krajem, współfinansowanie leków dla pracowników Uniwersytetu fagiellońskiego i inne).

Kontynuowała także na emigracji pracę laukową, pozostając aktywną po późnych lat śycia. W połowie lat 50. prowadziła badania domniemanego grobowca Bolesława Śmiałego w Osijeku.

W 1994 Karolina Lanckorońska ofiarowała 37 obrazów ze swoich zbiorów Zamkowi królewskiemu w Warszawie, wśród nich dwa dzieła Rembrandta. Przekazała także wiele cennych obrazów i rysunków Zamkowi na Wawelu, bibliotece Jagiellońskiej, Muzeum Uniwersytetu agiellońskiego, Muzeum Narodowemu w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

W1990 została przyjęta w poczet członków PAU. Nadano jej doktoraty honorowe m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego (1983), Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie (1988), Uniwersytetu Wrocławskiego (1990). Została odznaczona m.in. Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1991), Krzyżem Walecznych (1942), Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej (1968), orderem Al Merito delia Republica Italiana, (1997).

Z okazji 100. rocznicy urodzin otrzymała z rąk Jana Pawła II Krzyż Komandorski Orderu św. Grzegorza Wielkiego z Gwiazdą.

Żyła 104 lata. 25 sierpnia 2002 roku w Rzymie odeszła na Wieczną Wartę.

(kjw)

za: AK Biuletyn Informacyjny, lipiec 2007