Dokładnie dwa lata temu w sobotę 4 października 2008 roku w miejscowości Dubicze na Litwie, odbył się pogrzeb partyzantów Oddziału "Puszcza". Partyzanci CI polegli w walce z obławą sowiecką 19 sierpnia 1944 r. pod PODDUBICZAMI.

W poniedziałek 4 października 2010 roku, w Muzeum Przy Kopcu Kościuszki miały miejsce: projekcja filmu poświęconego uroczystemu pogrzebowi w DUBICZACH oraz spotkanie z Bronisławą Śmilgin "Biedronką", łączniczką oddziału "Puszcza" a zarazem siostrą poległego pod PODDUBICZAMI Władysława Śmilgina "Minusa", "Sunima".

Oddział "Puszcza" dowodzony przez kpt. Bolesława Wasilewskiego "Bustromiaka" był jednostką osłonową p.o. Komendanta Okręgu Nowogródzkiego mjra/ppłk. Macieja Kalenkiewicza "Kotwicza". Bój pod PODDUBICZAMI miał miejsce podczas domarszu Oddziału "Puszcza" do miejsca urządzonej przez KO "Kotwicza" w Skirejkach odprawy oficerów okręgu. Dwa dni później 21 sierpnia 1944 r. doszło do bitwy pod SURKONTAMI, w której poległ Komendant Okręgu ppłk. "Kotwicz".

Obławy Sowieckie objęły w tych dniach wezwanego na odprawę oficerów Komendanta Zgrupowania Północnego por. Jana Borysewicza "Krysię", który wyrwał się z okrążenia pod Butrymańcami, następnie zaś w odpowiedzi na wymordowanie mieszkańców urządził pod Werenowem zasadzkę. Zginął w niej "Bohater Związku Radzieckiego" mjr NKWD A. Konarczuk. Był to niezaplanowany odwet za śmierć Komendanta Okręgu Nowogródzkiego ppłk. Macieja Kalenkiewicza "Kotwicza".

Pani Bronisława wspominała uwolnienie swego poległego pod PODDUBICZAMI. brata Władysława z więzienia sowieckiego w Lidzie Zostało ono rozbite 23 czerwca 1941 r. od wewnątrz przez więźniów podczas niemieckiego bombardowania a dzięki dostarczonym przez okolicznych mieszkańców narzędziom. To samo więzienie zostało rozbite podczas okupacji niemieckiej przez podkomendnych "Krysi". Dowódcą akcji był Alfred Fryes "Bez". natomiast jego zastępcą uczestnik poniedziałkowego spotkania a równocześnie żołnierz drużyny przybocznej por. Jana Borysewicza podczas wspomnianych powyżej walk pod Butrymańcami i Werenowem - Tadeusz Bieńkowicz "Rączy".

Na spotkaniu rozdano broszury zawierające zagadnienia z poszczególnych tablic wystawy (min. zamieszczone poniżej zagadnienie dotyczące bitwy pod Surkontami), artykuł Krzyże pod Ejszyszkami dotyczący zagadnienia ekshumacji i pochówku Jana Borysewicza "Krysi", którego jednym z wątków jest pogrzeb w DUBICZACH. Program przygotowany przez Muzeum Armii Krajowej obejmował także referat ogólny dotyczący Nowogródczyzny, możliwość zapoznania się z kopiami przedwojennych map WIG tych terenów, literaturą związaną zarówno z Armią Krajową jak wielkimi synami tej ziemii. Można było oglądnąć dzieła Mickiewicza wydane w Nowogródku w 1933 r. czy Pamiętniki Domeyki publikowane w Krakowie w r. 1903, Światowid z 1925 r. z widokami Nowogródka.

Pani Bronisława Śmilgin jest jedną z najbardziej zasłużonych osób dla zorganizowania wystawy Nowogródczyzna Dziedzictwo i Walka w Jego Obronie. Przedstawienia ikonograficzne z tablicy SURKONTY podzwonne operacji Ostra Brama pochodzą przeważnie z jej zbiorów podobnie jak szereg eksponatów szczególnie szkaplerzyk młodszego brata Pani Bronisławy Rajmunda widniejący w zwieńczeniu folderu wystawy.

***********

Punktem kulminacyjnym i jednocześnie centralnym historii Polskiego Państwa Podziemnego na Nowogródczyźnie jest operacja "Ostra Brama". Pięć lat wcześniej pojawiły się tu pierwsze oddziały partyzanckie Jana Skorba "Puszczyka", Dąbrowskich - cztery lata po Operacji Wileńskiej AK zginął ppor. Anatol Radziwonik "Olech" ostatni dowódca złożonej struktury podziemnej działającej na tych terenach.

Inicjatorem Operacji Ostra Brama i autorem jej wstępnej koncepcji był wielki wizjoner polskiego podziemia, hubalczyk, jeden z twórców idei cichociemnych, d-ca Zgrupowania Południowego Okr. "Nów", cichociemny, ppłk. Maciej Kalenkiewicz "Kotwicz". W ramach Operacji "Ostra Brama" Wilno miało zostać zdobyte połączonymi siłami Okręgów Nowogródzkiego i Wileńskiego AK. W ten sposób powstałoby silne zgrupowanie AK mogące być wartościowym sojusznikiem dla nadchodzącej Armii Czerwonej, ale równocześnie stanowiące trudny orzech do zgryzienia w razie próby zbrojnej likwidacji. Tego typu obronna konfrontacja tworzyła wielki symbol zbrojnego oporu względem Okupanta Sowieckiego, rozszyfrowywała jego zamiary i ukazywała je w sposób dobitny aliantom.

Atak AK na Wilno w nocy z 6 na 7 lipca 1944 r. nie powiódł się. Ze względu na szybkie postępy ofensywy sowieckiej został on przyspieszony, wykonany w niesprzyjających warunkach, (pełnia, i piękne bezchmurne niebo) i przed dokonaniem pełnej koncentracji. Z Nowogródczyzny zdołało przybyć około 2 tys. partyzantów na 4 tys. użytych w natarciu. Wypełniono jednak zadanie ostrzegawcze, gdyż po serii pozytywnych sygnałów przekazywanych przez stronę Sowiecką i zezwolenie tej na utworzenie 19 DP AK, 17 lipca Sowieci zaczęli zdradziecko rozbrajać koncentrujące się oddziały Polskie. Był to szok porównywalny do tego z września 1939 r. Części batalionów Nowogródzkich udało się przebić w kierunku Puszczy Rudnickiej, gdzie jednostki partyzanckie zostały rozformowane bądź w sposób płynny przeszły do konspiracji.

Pełniącym obowiązki Komendanta Okręgu Nowogródzkiego został mjr Maciej Kalenkiewicz. W sierpniu 1944 r. rozpoczęła się odbudowa struktur konspiracyjnych, a działalność ograniczono jedynie do sfery obronnej, osłonowej i informacyjnej. W celu zintegrowania działań Okręgu mjr/ppłk. "Kotwicz" zwołał odprawę dowódców oddziałów partyzanckich, wezwał także swoją osłonę dobrze ukryty w bazie leśnej Oddział "Puszcza" (d-ca kpt. Bolesław Wasilewski "Bustromiak"). 19 sierpnia straż tylnia tej jednostki została rozbita a 21 sierpnia została ona otoczona w okolicy szlacheckiej Surkonty. Wysunięty oddział sowiecki odciął partyzantów od bagien (tzw. Kamiennego Mostu) i z zajętej przez siebie olszynki blokował ich ruch w tym kierunku, natomiast oddział "Puszcza" celnym ogniem powstrzymywał natarcie nieprzyjaciela prowadzone z kierunku Pielasy. Ppłk. "Kotwicz" poległ prowadząc uderzenie na olszynkę. Kilkugodzinny bój pod Surkontami w którym poległo 36 żołnierzy oddziału "Puszcza", zaś po stronie sowieckiej dwu oficerów oraz znaczna ilość szeregowych, stał sie symbolem walki z nowym okupantem. Tym symbolem według koncepcji mjra/ppłk. "Kotwicza" miała być wielka bitwa obronna stoczona podczas próby rozbrojenia pod Wilnem.

Marcin Bieńkowicz
2010-10-04

fot. Przemysław Górka