7 lutego w Muzeum Armii Krajowej im. Gen. Emila Fieldorfa "Nila" odbyło się spotkanie z kpt. dr. inż. Kazimierzem Cimochowiczem ps. "Ken". Pochodzący z Podlasia prelegent pięć dni wcześniej skończył 85 lat, lecz o wydarzeniach sprzed siedmiu dziesięcioleci mówił precyzyjnie i nie bez emocjonalnego zaangażowania.

Bohatera spotkania przedstawił Tadeusz Żaba zastępca dyrektora Muzeum. K. Cimochowicz urodził się w Białymstoku, a od marca 1943 r. był żołnierzem kompanii placówki Knyszyn, podległej 42. pułkowi piechoty AK. Następnie od wiosny do jesieni 1945 r. walczył w 10. pułku ułanów, a później, aż do końca października następnego roku działał w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość (WiN). Rozkazem Delegata Sił Zbrojnych na Kraj został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Wykład zatytułowany "Zgrupowanie oddziałów Armii Krajowej Obywatelskiej (AKO) w Puszczy Knyszyńskiej" K. Cimochowicz rozpoczął go od prezentacji wiersza własnego autorstwa pt. "Czas". Warto tutaj przytoczyć ostatnią zwrotkę:

Na wieczną wartę wezwał ich Bóg, by u bram raju stali.
Do dziś stoją, dumni - niezwyciężeni, wytrwali.
Los im wyznaczył krótki ziemskiego życia czas,
Strzegąc niebieskich wrót - oczekują nas...

Kpt. K. Cimochowicz zakreślił tło historyczne, rozpoczynając od krótkiego opisu dziejów Białostocczyzny pod okupacją sowiecką (1939-1941), a następnie niemiecką. Podkreślił, że pomimo represji ze strony obu okupantów na omawianym terenie istniał silny ruch niepodległościowy, kierowany przez Armię Krajową, która przeprowadziła wiele udanych akcji dywersyjnych. 27 lipca 1944 r. Białystok został ponownie zajęty przez Armię Czerwoną. 7 sierpnia NKWD rozpoczęło aresztowania wśród żołnierzy AK, co doprowadziło do zakonspirowania organizacji.

Armia Krajowa Obywatelska powstała 15 lutego 1945 r. z rozkazu ppłk. Władysława Liniarskiego "Mścisława", komendanta Okręgu Białystok, który odmówił wykonania rozkazu wydanego przez gen. Leopolda Okulickiego "Niedźwiadka" z dnia 19 stycznia 1945 r., rozwiązującego Armię Krajową. Obszarem działania tej lokalnej formacji zbrojnej polskiego podziemia antykomunistycznego był teren województwa białostockiego oraz znajdujących się po wschodniej stronie granicy dawnych polskich powiatów wołkowyskiego i grodzieńskiego.

Jedną z największych bitew partyzanckich na Białostocczyźnie w tym czasie była bitwa pod Ogółami. 8 lipca 1945 r. grupa żołnierzy 1. pp. i funkcjonariuszy UB (w sumie około 400 ludzi) wsparta ogniem artyleryjskim zaatakowała obozowisko zgrupowania partyzanckiego AKO "Piotrków" pod dowództwem mjr. Aleksandra Rybnika ps. "Jerzy" (około 180 ludzi). Dzięki sprawnemu dowodzeniu partyzantom udało się wycofać z pola bitwy przez bagna niemal bez strat (jedynie dwóch zabitych), a w ostatnim etapie bitwy odbić pojmanych przed walką jeńców.

Końcowa część wystąpienia K. Cimochowicza poświęcona została pamięci o Zgrupowaniu, jaka od lat kultywowana jest przez miejscową ludność, a szczególnie szkoły oraz władze samorządowe. Stała się ona trwałym elementem lokalnej tradycji historycznej.

Spotkanie zgromadziło Kombatantów, nauczycieli, młodzież szkół krakowskich i innych zaproszonych gości, a uzupełnieniem świadectwa uczestnika historycznych wydarzeń była prezentacja multimedialna, w której wykorzystano rzadkie materiały fotograficzne i audiowizualne, udostępnione dzięki życzliwości władz i pracowników Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej oraz Gminnego Centrum Informacji Urzędu Miejskiego w Czarnej Białostockiej a także osób prywatnych.

tekst: Artur Jachna
fot: Karol Kolwalski