Stowarzyszenie Gmin Małopolski we współpracy z Academy For Educational Development podjęło działania na rzecz analizy i wypracowania modelowych rozwiązań w zakresie realizowania przez gminy zadań związanych z żywieniem dzieci w placówkach oświatowych.

Academy For Educational Development jest amerykańską organizacją, która w ramach Projektu Sieci Demokratycznej prowadzi i wspomaga projekty rozwijające lokalną samorządność i aktywizujące obywateli na szczeblu lokalnym. Jej działalność finansowana jest przez amerykańską agencję rządową USAID.

Aktualność problemu dożywiania zbiorowego dzieci wydaje się wynikać co najmniej z dwóch powodów.

Pierwszym, istotnym w każdym czasie, jest konieczność dostarczania organizmowi młodego człowieka odpowiednich ilości składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju.

Drugi powód zyskał na wadze ze względu na obecną sytuację ekonomiczną, a mianowicie postępującą pauperyzację określonych grup społecznych (bezrobotni, pracownicy niewykwalifikowani, itp. ...), bądź obszarów państwa (stref zagrożonych wysokim bezrobociem, o słabym przemyśle i rolnictwie). Konsekwencją powyższego jest brak możliwości zapewnienia przez rodziców dzieciom pochodzącym z takich rodzin, czy zamieszkałym na danym obszarze, posiłku spożywanego w szkole. Dla niektórych dzieci taki posiłek byłby nawet nie drugim (po śniadaniu) ale pierwszym w ogóle i jedynym ciepłym. Informacje o takich przypadkach nie należą ostatnio do rzadkości. Tym pilniejsza wydaje się analiza obecnego systemu zbiorowego żywienia w placówkach oświatowych w kierunku racjonalizacji wydatkowania środków przeznaczonych na tę działalność.

Dla gmin aktualność problemu dożywiania wynika z faktu, iż jego wykonanie jako zadanie własne spoczywa na gminie.

Gminy mogą ubiegać się o przyznanie dotacji celowej na dofinansowanie w zakresie dożywiania uczniów oraz udzielania uczniom pomocy w formie dożywiania. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wspólnie z przedstawicielami Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny i Kobiet i Ministerstwa Edukacji Narodowej, w oparciu o przepisy ustaw o finansowaniu gmin, o systemie oświaty i o pomocy społecznej opracowało zasady przyznawania dofinansowania dożywiania dzieci. Na ich podstawie może zostać przyznana dotacja celowa na dofinansowanie zadania własnego gminy w formie gorącego posiłku dla uczniów szkół podstawowych. Przyznanie dotacji następuje na wniosek dyrektora lub kierownika ośrodka pomocy społecznej występującego w porozumieniu z zarządem gminy do wojewódzkiego zespołu pomocy społecznej.

Wniosek o przyznanie dotacji powinien zawierać min. informacje o występujących w gminie potrzebach (na podstawie liczby potrzebujących dzieci i kalkulacji kosztów zadania), uchwałę budżetową gminy określającą udział środków własnych (w tym nie tylko związanych bezpośrednio z posiłkiem ale także z jego produkcją urządzenia itp.) w realizacji zadania oraz informacje o wielkości przeznaczonych środków. Warunkiem przyznania dotacji jest także udział środków własnych gminy nie niższy od środków wydatkowanych przez gminę na ten cel w roku poprzednim, a nadto zaspokojenie pokrycie przez te środki realizacji zadania co najmniej w 30%.

Wielkość przyznanej dotacji zależy od kryterium liczby dzieci oraz sytuacji finansowej gminy. Dotacja nie może być przeznaczona na inny cel, w przeciwnym wypadku lub w wypadku niewykorzystania podlega zwrotowi.

Przyznanie pomocy w formie gorącego posiłku może nastąpić na podstawie wniosku zgłoszonego do ośrodka pomocy społecznej przez rodziców lub opiekunów dziecka, pracownika socjalnego lub dyrektora odpowiedniej szkoły.

W ramach podjętych działań Stowarzyszenie Gmin Małopolski przygotowało i przeprowadziło ankietę. Została ona skierowana do osób odpowiedzialnych w gminach Małopolski za dożywianie, a za ich pośrednictwem do wybranych placówek prowadzących żywienie w sposób typowy dla danej gminy. Ankietowani odpowiadali m.in. na pytania dotyczące liczby placówek prowadzących żywienie dzieci, kwot przeznaczonych przez gminę na dożywianie w placówkach oświatowych i ich stosunku do ogólnej kwoty budżetu, form dożywiania (obiady, śniadania ale również gorące napoje, kanapki), kosztu ponoszonego przez korzystający indywidualnie, rozłożenia kosztów związanych z funkcjonowaniem infrastruktury niezbędnej do prowadzenia żywienia i związanych z tym kosztów osobowych, kosztu "wsadu do kotła", ilości wydawanych posiłków w stosunku do ogólnej liczby uczniów w danej placówce . Ankietowani prezentowali opinie na temat konieczności realizacji zadania, prób racjonalizacji wydatków w tym zakresie, stopnia spełnienia swojej funkcji przez daną placówkę, tendencji w zakresie liczby osób zainteresowanych korzystaniem z dożywiania, propozycji udoskonalenia systemu dożywiania.

Zebrane informacje pozwalają na sformułowanie wniosków, iż przeciętnie żywieniem w szkole objętych jest około od 15 do 30% populacji uczniów danej placówki. W tej liczbie osoby, którym posiłki przyznane zostały w formie bezpłatnej pomocy stanowią około 10%. Pozostali korzystający ponoszą zwykle koszt równy kosztowi surowca. Zgodnie z ankietą wynosi on obecnie przeciętnie od około 1zł 20gr do 2zł za pełny posiłek obiadowy. Pomimo tych pozornie korzystnych warunków poza systemem dożywiania znajduje się zdecydowana większość młodzieży szkolnej. Jako powód takiej sytuacji ankietowani przedstawiciele placówek oświatowych najczęściej podają brak możliwości finansowych zarówno ze strony rodziców jak i jednostek opieki społecznej. Podkreślone zostało, iż sytuacja w roku bieżącym jest w tym zakresie gorsza od lat ubiegłych.

Część placówek oświatowych stara się łagodzić skutki wprowadzając jeszcze tańsze posiłki w formie kanapek, bułek, gorącego mleka i herbaty wydawanych często również nieodpłatnie dla prawie wszystkich uczniów. Wydawane są także pierwsze śniadania, o cenie niższej od posiłku obiadowego.

Na uznanie zasługują działania podejmowane zarówno przez gminy jak i przez bezpośrednio zainteresowane placówki zmierzające do pozyskania dodatkowych źródeł finansowania dożywiania lub oszczędnego gospodarowania pozyskanymi środkami. Najczęściej podawano przykłady poszukiwania zewnętrznych, prywatnych sponsorów, odpłatne udostępnianie infrastruktury kuchennej dla organizacji zewnętrznych imprez i uroczystości, zakup produktów żywnościowych bezpośrednio u producenta w ilościach hurtowych, społeczne zaangażowanie rodziców itp.

Odrębnym problemem jest brak stosowanego zaplecza kuchenno-magazynowego zdolnego do prowadzenia zbiorowego żywienia nawet w niewielkim zakresie. Problemem w wielu placówkach jest rzetelne ustalenie i wyodrębnienie kosztów ponoszonych na żywienie zbiorowe ze względu na brak odrębnych liczników gazu, prądu itd.

Ze względu na złą sytuację finansową znacznej części rodzin, a także ze względu na fakt iż środki (zarówno własne jak i uzyskane z dotacji celowych), które gmina może przeznaczyć na dożywianie są ograniczone i niewystarczające, koniecznością wydaje się kompleksowa restrukturyzacja systemu zbiorowego żywienia pozwalająca obniżyć koszty i zwiększyć liczbę korzystających.

Stowarzyszenie Gmin Małopolski zwróciło się o pomoc w tym zakresie do specjalistów z Akademii Rolniczej w Krakowie.

Przygotowywana koncepcja restrukturyzacji opierać mogłaby się na tym, że system małych kosztochłonnych stołówek wydających niewielką liczbę posiłków mógłby zostać zastąpiony przez lokalne centra produkujące i dostarczające posiłki dla kilkunastu podmiotów. Pozwoliłoby to obniżyć koszty produkcji, a w szczególności mediów (koszt gotowania 400 obiadów w jednym miejscu jest niższy od kosztu produkcji 400 posiłków w dziesięciu stołówkach po 40 posiłków), wyposażania każdej stołówki z osobna w specjalistyczny sprzęt. Pozwoliłoby na korzystne prowadzenie zakupów w ilości hurtowej, a także na większe zróżnicowanie menu. Konsekwencją wprowadzenia takiego systemu jest możliwość wykorzystania pomieszczeń tworzących zaplecze kuchenne - magazyny, obieralnie, chłodnie itp. dla celów dydaktycznych bądź komercyjnych. Obsługa żywienia wymagałaby jedynie sali konsumpcyjnej i pomieszczenia do przechowywania i zmywania naczyń. Pozwoliłoby to objąć żywieniem te placówki, które do tej pory nie posiadały stosownego zaplecza.

Opracowanie nowej koncepcji dożywiania dzieci pozwalającej przy wykorzystaniu dostępnych środków objąć jego zasięgiem większy krąg potrzebujących wydaje się być niezbędne dla dobra młodego pokolenia.

Tekst powstał w ramach realizacji programu "Aktywizacja obywateli na najniższym szczeblu struktur społecznych i przygotowany został w oparciu o dane zebrane przy użyciu funduszy otrzymanych z Academy for Educational Development, finansowanej przez United States Agency for International Development (Agencję Rządu USA ds. rozwoju międzynarodowego) na mocy umowy w ramach projektu DemNet.