Możliwości pomocy dla samorządu terytorialnego ze strony Unii Europejskiej

Samorząd terytorialny, w kraju stowarzyszonym z Unią Europejską, może upatrywać źródeł finansowania swej działalności we wszystkich unijnych funduszach strukturalnych i pomocowych ujętych w system celów, instrumentów, inicjatyw, programów, projektów i grantów. Przeznaczeniem tych środków jest zmniejszenie różnic regionalnych, budowa spójności przestrzennej i wzmocnienie współpracy regionów.

Po 1990 roku programy dotyczące rozwoju współpracy regionalnej i trans-granicznej otrzymały status "Inicjatywy Wspólnoty" (Community Initiative). Tym mianem określa się w Unii specyficzne instrumenty proponowane wszystkim państwom członkowskim dla wspierania działań przyczyniających się do rozwiązywania szczególnie ważnych problemów Unii Europejskiej jako całości. Państwa członkowskie szkicują programy Inicjatyw wspólnotowych w celu opracowania wzorcowych i powtarzalnych rozwiązań na całym obszarze Unii Europejskiej. Elementem łączącym wszystkie inicjatywy jest wspólne źródło ich finansowania, tj. fundusze strukturalne, w tym przede wszystkim Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Utworzony w 1993 roku Fundusz Spójności, choć obecnie dotyczy tylko 4 państw, jest szczególnym rodzajem tworzącej się idei spójności, która wskazuje na konieczność zrównoważonego i równomiernego rozwoju wszystkich regionów Unii Europejskiej. Zapewne Fundusz ten będzie dla Polski ważnym źródłem przyspieszenia rozwoju po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Obecnie istnieje trzynaście inicjatyw skoncentrowanych w czterech dziedzinach: współpraca przygraniczna i międzynarodowa, rozwój obszarów wiejskich, zatrudnienie i rozwój kapitału ludzkiego, sterowanie zmianami i restrukturyzacją przemysłu.

Z punktu widzenia dostępności dla Polski i innych krajów stowarzyszonych, fundusze strukturalne i pomocowe można podzielić na:

1. utworzone dla krajów członkowskich Unii Europejskiej - PHARE, w tym:
a/ programy sektorowe i horyzontalne przeznaczone dla wszystkich regionów danego kraju objętego PHARE np. Polski
b/ programy stymulujące współpracę przygraniczną z krajami Unii Europejskiej.
Zanim zostaną przedstawione szczegóły odnośnie do w./w. inicjatyw i programów europejskich należy przedstawić Dyrekcję Generalnego (DG) Komisji Europejskiej zarządzające programami w poszczególnych zakresach. DG l A - Stosunki zagraniczne w Europie i CIS, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz misje zagraniczne
DG III - Przemysł
DG V - zatrudnienie, stosunki przemysłowe i sprawy socjalne DG VI - Rolnictwo
DG X - Informacja, komunikacja, kultura, usługi audiowizualne DG XI - Ochrona środowiska, ochrona przed skażeniem oraz ochrona obywatela
DG XII - Badania i rozwój nauki DG XIII-Telekomunikacja, rynek informacji oraz praktyczne zastosowanie badań naukowych
DG XIV- Rybołóstwo
DG XV- Polityka regionalna i spójność DG XVI- Energia
DG XXII-Oświata, szkolenie młodzieży
DG XXIII- Polityka przedsiębiorczości, dystrybucja, turystyka i spółdzielczość
DG XXIV- Polityka konsumencka i ochrona zdrowia konsumentów
Z punktu widzenia inicjatyw interesujących Polskę i inne kraje stowarzyszone na szczególną uwagę zasługują dwie Dyrekcje Generalne.

Dyrekcja Generalna l A

Oto trzy główne zadania tej Dyrekcji

1. Stosunki z krajami europejskimi, które nie należą do U E oraz z niepodległymi krajami byłego Związku Radzieckiego a także z Mongolią
2. Wspólnotowa polityka zagraniczna i polityki bezpieczeństwa Unii Europejskiej
3. Kierowanie delegaturami i zagranicznymi przedstawicielstwami Komisji Europejskiej na całym świecie. Działalność Dyrekcji Generalnej l A, której szefem jest pani Catherine Day, skupiona jest obecnie na następujących zagadnieniach:
- strategia okresu przedakcesyjnego w państwach Europy środkowej,
- przygotowanie do poszerzenia U E o państwa Europy Środkowej i Cypr,
- kierowanie programem europejskim PHARE wspomagającym proces reform w Europie Środkowej
- stosunki z nowymi niepodległymi państwami,
- kierowanie programem pomocowym TACIS,
- stosunki z Cyprem, Maltą, Turcją, Islandią, Lichtensteinem, Norwegią i Szwajcarią łącznie z porozumieniem o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
- stosunki z ONZ, OBWE, Radą Europy oraz Radą Państw Morza Bałtyckiego,
- udział Komisji we wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa
- kierowanie ponad stu dwudziestoma delegaturami Komisji w krajach trzecich.

Dyrekcja Generalna XVI

Jej celem jest niwelowanie różnic w rozwoju społeczno - gospodarczym między różnymi regionami Unii. W gestii tej Dyrekcji leży przyznawanie środków finansowych dwóch głównych funduszy DE - Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności - kompetentnym władzom regionalnym / lub władzom krajowym desygnowanym przez państwa członkowskie.
Programy Unii Europejskiej do których mają dostęp Polska i inne kraje stowarzyszone
Są to programy zarządzane przez Dyrekcję Generalną XVI.

1. INTERREG I

- program Komisji Europejskiej służący współpracy przygranicznej. Obejmuje on trzy elementy: współpracę przygraniczną (część A), sieci energetyczne (część B), współpracę w zakresie planowania przestrzennego, w tym zapobieganie suszom i powodziom (część C).
Obok regionów Unii Europejskiej uczestniczą w tym programie Albania, Czechy, Węgry, Polska, Słowacja i Słowenia.
Cele programu:
1. Wspieranie współpracy przygranicznej oraz rozwoju gospodarczego i przygotowanie regionów granicznych do maksymalnego wykorzystania możliwości związanych z procesem integracji.
2. Wzmocnienie partnerstwa granicznego między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi.
3. Stworzenie alternatywnych możliwości zatrudnienia.
4. Rozwijanie struktur przygranicznych kompetentnych w zakresie kierowania wspólnymi projektami.

Kryteria selekcji

Partnerzy: wszystkie zewnętrzne i wewnętrzne regiony przygraniczne UE. W kilku wypadkach udzielono również wsparcia działaniom podejmowanym w regionach sąsiednich. Program dotyczy partnerów z sektorów publicznych, prywatnych i non profit. Zakres współpracy: niemal wszystkie działania gospodarczo istotne: wspólne plany rozwoju oraz pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw, sieci turystyczne, transportowe i telekomunikacyjne, zapobieganie zanieczyszczeniom atmosferycznym, ochrona środowiska, rozwój terenów wiejskich, szkolenie i zatrudnienie.
Budżet i czas trwania.

program INTERREG finansowany jest przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Gwarancji Orientacji Rolnictwa. Budżet INTERREG na lata 1995-1999 wynosi 3315 min ECU Uwaga: partnerzy zewnętrzni INTERREG są finansowaniu z funduszy współpracy transgranicznej PHARE.

2. ECOS - Ouverture

- jest to program określony w artykule 10 Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - Akcje innowacyjne. Program ECOS - Ouverture wspiera obopólnie korzystną współpracę między regionami, miastami oraz innymi lokalnymi organizacjami w obrębie UE a także ich odpowiednikami w państwach Europy środkowo - wschodniej. Wspólnocie Niepodległych Państw oraz niestowarzyszonych krajach śródziemnomorskich. Kryteria selekcji.

Partnerzy: regiony, miasta i inne organizacje lokalne. Projekty współpracy powinny obejmować trzy do siedmiu odrębnych obszarów w co najmniej dwóch państwach członkowskich i co najmniej jednym państwie partnerskim. Odnośnie tych obszarów, przynajmniej połowa obszarów w Unii Europejskiej powinna odpowiadać kryteriom celów nr 1, 2, 5 b lub 6.

Zakres współpracy: wymiana wiedzy i informacji, fachowe doradztwo, rozwój gospodarki w zakresie:
- podniesienia jakości działania władz lokalnych lub regionalnych poprzez tworzenie strategii rozwoju lokalnego oraz usług miejskich lub regionalnych
- poprawy dostępu małych przedsiębiorstw do rynku europejskiego, przede wszystkim poprzez wprowadzenie odpowiednich metod współpracy między firmami oraz podniesienie zakresu usług dla małych przedsiębiorstw w celu zachęcenia ich do działalności nowatorskiej przy jednoczesnym rozszerzaniu roli administracji lokalnych
- rozwijanie określonego potencjału lokalnego, przede wszystkim w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy,
- ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego poprzez propagowanie odnawialnych źródeł energii oraz jej oszczędności.

Budżet i czas trwania

W latach 1997 -1998 ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przeznaczono 17 min ECU z PHARE. Należy rozróżnić tu dwa rodzaje finansowania:
1. Główne projekty- dotyczą współpracy między państwami UE a państwami w Europie środkowej, WNP i/ lub nie stowarzyszonymi państwami śródziemnomorskimi.
Wkład U E może wynosić 75 % kwalifikujących się wydatków w regionach spełniających wymogi celów 1 i 6 ;50% w przypadku innych obszarów Unii europejskiej oraz maksymalnie 80% w przypadku partnerów z Europy środkowej
2. Mikroprojekty - projekty współpracy między krajami Europy środkowej, które dotychczas nie uczestniczyły w tego typu przedsięwzięciach oraz partnerzy z UE. Podział finansowania jest następujący:
maksymalnie 50 000 ECU na jeden projekt z zasobów PHARE ; wkład U E to 80 % wydatków.
Czas trwania głównych projektów nie powinien przekraczać dwóch lat natomiast mikroprojektów od 1 do 1,5 roku.

PHARE

jest inicjatywą wspólnotową dzięki której finansowane są reformy gospodarcze i społeczne w Europie środkowo - wschodniej. Pomaga ona krajom tego regionu stworzyć gospodarkę rynkową opartą na wolnej inicjatywie przedsiębiorstw i sektora prywatnego a ostatnio umożliwia wdrożenie strategii okresu przedakcesyjnego. Termin PHARE - Poland and Hungary:

Assistance for Restrcturing their Economy (Polska i Węgry: Pomoc w rekonstrukcji Gospodarki) początkowo określał międzynarodową inicjatywę pomocy gospodarczej, podjętą przez 24 uprzemysłowione kraje (G- 24) dla Polski i Węgier, które zaczęły przeistaczać się w kraje demokratyczne. W grudniu 1989 r. rozpoczęto realizację programu PHARE jako programu Wspólnoty Europejskiej, który miał towarzyszyć działaniom G -24 w zakresie świadczonej pomocy. Obecnie w ramach programu PHARE pomoc świadczona jest 12 krajom Europy środkowo-wschodniej. Są to: Polska, Węgry, Albania, Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia, była Jugosławiańska Republika Macedonii.
Pomoc w ramach PHARE jest oparta na zdecentralizowanym podejściu, które wymaga od korzystających z niej państw wyznaczenia priorytetów i wzięcia na siebie odpowiedzialności za zarządzanie przyznanymi funduszami oraz opracowanie planu ich wykorzystania. Programy pomocy zostały stworzone po to aby wyjść naprzeciw potrzebom reformującej się gospodarki w takich dziedzinach jak szkolnictwo, bankowość czy prywatyzacja. Zostały one rozszerzone na inne sektory.

W ramach PHARE reformującym kraj rządom oferowana jest pomoc w formie: badań wstępnych i opracowania planu działania doradztwa w zakresie określenia polityki i jej realizacji, wsparcia technicznego oraz szkoleń. Obejmuje ona wiele sektorów m.in. przemysł, rolnictwo, ochronne środowiska i inne.

Aby mieć pogląd na repatrycję środków pomocowych można przytoczyć dane za rok 1994: rolnictwo 1,8%,sektor prywatny i małe przedsiębiorstwa 9,7%, usługi finansowe 5,8 %, ochrona środowiska i bezpieczeństwo korzystania z energii atomowej 8,1%, polityka socjalna i ochrona zdrowia 4,7%, edukacja, szkolenie oraz badania i rozwój 18%, infrastruktura (transport, energetyka, telekomunikacja) 33,9%, administracja publiczna 8,5%, pomoc humanitarna 3,1 %, inne 6,4%. Wspomaganie procesów przemian w takich dziedzina jak polityka fiskalna, rolnictwo, opieka społeczna, system finansowy oraz szeroko pojęta administracja publiczne a z czasem stało się pilniejszą i bardziej istotną kwestią niż początkowo. Jako równie ważne uznaje się wspieranie współpracy społecznej, działań samorządów lokalnych i regionalnych a także reform i modernizacji administracji centralnej oraz systemu prawnego. Popieranie rozwoju instytucjonalnego pozostaje piorytetem dla PHARE. Chodzi o to, aby kraje korzystające z pomocy potrafiły same zdecydować jakie reformy są potrzebne oraz jak je realizować.

W zasadzie PHARE w coraz większym stopniu wspiera sam proces wprowadzania reform w życie, a stymulując inwestycje umożliwia szybką odbudowę gospodarki. Ponadto PHARE kładzie coraz większy nacisk na opracowanie programów regionalnych i transgranicznych. Działania podejmowane w ramach PHARE nadal będą ściśle związane z działaniami Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB), Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD), oraz Banku Światowego (World Bank). Chodzi o to by działania tych organów w Europie środkowo - wschodniej uzupełniały się i byty zgodne ze wspólnie przyjętym podejściem strategicznym.

Pomoc w ramach PHARE jest udzielana tym krajom, które stworzyły program reform w oparciu o stałą współpracą z Komisją Europejską. Państwa korzystające z pomocy określają jakie dziedziny ich zdaniem wymagają wsparcia zewnętrznego i przekazują te informacje poprzez swoich krajowych Koordynatorów. Następnie zostaje stworzony ogólny plan alokacji dostępnych funduszy oraz plan działania zwany Programem Indykatywnym (Indicative Programme). W ramach tego programu zostają opracowane szczegóły projektów dotyczących określonych sektorów wraz ze strategią ich realizacji oraz danymi o dostępnym budżecie. Następnie Komitetowi Zarządzającemu Państw Członkowskich z UE zostaje przedłożona propozycja dotycząca wysokości dofinansowania. Komitet musi zaopiniować tę propozycję zanim zostanie ona oficjalnie przyjęta przez Komisję Europejską. Kiedy to nastąpi, propozycja zostanie podpisana przez państwo ubiegające się o pomoc jako Memorandum Finansowe (Financing Memorandum).

Jedną z cech PHARE jest zdecentralizowane zarządzanie funduszami, gdzie państwa korzystające z pomocy są częściowo odpowiedzialne za wprowadzanie programu w życie. W tym celu stworzone specjalne komórki zajmujące się realizacją programu (PIUs - Programme Implementation Units) oraz jednostki d/s zarządzania programem (PMUs - Programme Management Units).

Programy sektorowe i regionalne PHARE w Polsce

I. Rozwój sektora prywatnego, prywatyzacja i restrukturyzacja
1. Program Wspierania Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw
2. Program Rozwoju Sektora Prywatnego
3. Program Rozwoju Strukturalnego w wybranych Regionach (STRUDER)
4. Program Restrukturyzacji Przedsiębiorstw, Prywatyzacji i Demonopolizacji
5. Program Restrukturyzacji i Prywatyzacji Przedsiębiorstw Komunalnych
6. Program Rozwoju Przemysłu Turystycznego w Polsce (TOURIN)
7. Program Rozwoju Infrastruktury Handlu Zagranicznego
8. Program Promocji Export (EXPROM)

II. Rozwój infrastruktury (Telekomunikacja, Energetyka, transport. Finanse, Statystyka)
1. Program Wsparcia Reform w Polskim Sektorze Energii
2. Program Regionalny w Sektorze Energetyki
3. Program rozwoju Telekomunikacji na Wsi
4. System Informacji o Terenie (LIS)
5. Zintegrowany Program Pomocy DE dla Sektora Transportu w Polsce
6. Program Regionalny w Sektorze Transportu
7. Infrastruktura Transportu i Modernizacji Linii Kolejowych (TRANSNET II)
8. TRANSNET - Przejście Graniczne
9. Program Rozwoju Sektora Finansowego w Polsce
10.Program Pomocy dla Głównego Urzędu Statystycznego (POLSTAT)
11.Program Pomocy dla Głównego Urzędu Cet (POLCUSTOMS)
12. Program Ogólnej Pomocy Technicznej (FIESTA)
13.FIESTA II

III Rolnictwo
1. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej - Counterpart Fund
2. Program Pomocy Technicznej dla Sektora Rolnictwa i Wiejskiego
3. Importowana Linia Kredytowa dla Sektora Rolnego "Agrolinia"
4. Program Pomocy dla Spółdzielczości
5. Program Ochrony Roślin

IV Ochrona Środowiska
1. Program Ochrona Środowiska
2. Międzynarodowy Program Regionalny "Czarny Trójkąt"

V Rozwój i Restrukturyzacja Administracji Państwowej i Samorządów Lokalnych
1. Rozwój i Szkolenia Samorządu Lokalnego w Polsce
2. Reforma Administracji Publicznej (OMEGA, OMEGA II)
3. Doskonalenie Administracji i Zarządzania
4. Program Wsparcia Układu o Stowarzyszeniu (SIERPA)

VI Polityka Społeczna i Rynek Pracy
1. Program Rozwoju Społeczno- Gospodarczego
2. Program Dialog Społeczny
3. Program Inicjatywy Lokalne na rzecz Zatrudnienia i Rozwoju Społeczno - Ekonomicznego
4. Program PHARE/TACIS Demokracja
5. Program Reformy Systemu Opieki Zdrowotnej w Polsce

VII Edukacja i Nauka
1. Program Pomocy dla Polski w Dziedzinie Kształcenia i Szkolenia Zawodowego
2. Program Doskonalenia Kształcenia i Szkolenia w Polsce (UPET)
3. Program Modernizacji Kształcenia Zawodowego w Polsce (MOVE)
4. Program TEMPUS
5. Program Kształcenia w Dziedzinach Strategicznych (TESSA)
6. Program Wspierania Reform Edukacyjnych (TERM)
7. Akcja Współpracy w Dziedzinie Ekonomii (ACE)
8. Program Wspierania Reform w Nauce Polskiej (SCITECH)

VIII Programy w Przygotowaniu
1. Pomoc Techniczna dla Ministerstwa Łączności (TELKO)
2. Standaryzacja i Normy (POLSTAN-DARDS)
3. Bezpieczne i Sprawiedliwe Państwo (LORD)
4. Walka z Narkotykami
5. Promocja Inwestycji Zagranicznych w Polsce (INYESTPROM)

Programy stymulujące międzynarodowa współpracę regionalną

1. PHARE Cross - Border Cooperation
Jest to program Komisji Europejskiej finansujący działania strukturalne w regionach krajów objętych PHARE posiadających wspólną granicę morską lub lądową z Unią Europejską. Działalność skoordynowana jest z działaniami objętymi programem INTER-REG II.
Cele
1. Wspieranie integracji krajów Europy środkowo - wschodniej poprzez wymianę informacji i doświadczeń między zainteresowanymi regionami przygranicznymi.
2. Podniesienie poziomu rozwoju gospodarczego w regionach przygranicznych
3. Pomoc regionom przygranicznym w pokonaniu problemów wynikających z ich względnego odizolowania od gospodarki kraju, pomoc w tworzeniu sieci współpracy transgranicznej, przeciwdziałanie pogorszeniu się warunków życia i rozwoju na zewnętrznych granicach U E, stopniowe zbliżenie krajów środkowo - europejskich do UE.
Kryteria selekcji
Partnerzy: regiony przygraniczne w krajach objętych PHARE Zakres współpracy: rozwój infrastruktury, transportu, telekomunikacji i energetyki. W latach 1995 - 1999 szczególną uwagę poświęci się turystyce, zasobom ludzkim i kulturze w ramach współpracy międzyregionalnej.

2. PHARE- CREDO
Jest to program propagujący współpracę międzyregionalną w regionach przygranicznych krajów Europy środkowo- wschodniej oraz WNP
Cele
1. Wspieranie stosunków dobrosąsiedzkich oraz społecznej stabilności w regionach przygranicznych poprzez finansowanie projektów, które przyniosą wymierne korzyści regionom i społecznościom po obu stronach granicy.
2. Wspieranie współpracy dotyczącej pokonywania wspólnych problemów oraz opracowanie i realizacja strategii transgranicznych i projektów
3. W kontekście strategii okresu reakcesyjnego przyczynianie się do decentralizacji i rozwoju w krajach Europy środkowej i wschodniej
Kryteria selekcji
Partnerzy: w przypadku wspólnych akcji po obu stronach wspólnych granic krajów Europy środkowo - wschodnich mogą one być sfinansowane całkowicie przez PHARE. Jeśli mamy do czynienia ze wspólnymi akcjami przygranicznymi krajów Europy środkowo - wschodniej i WNP tylko część projektu (ta po stronie krajów PHARE )może być finansowana. Niemniej jednak odpowiednie regiony po stronie WNP mogą otrzymać pomoc transgraniczną w ramach programu TACIS. Organizacje kwalifikujące się do otrzymania finansowania w ramach CREDO muszą być niedochodowymi organizacjami sektora prywatnego lub publicznego np: władze lokalne i regionalne, organizacje pozarządowe, izby przemysłowo- handlowe, itp.
Zakres współpracy: wizyty służące wymianie i badaniom, warsztaty i seminaria, studia wykonalności (feasibility studies), małe projekty infrastrukturalne nakierunkowane na społeczność lokalną, rozwój regionalny. Przewidywany budżet CREDO na lata 1997 -1999 wynosi 80 min ECU

3. Phare - Lien

Jest to program na rzecz działań sieciowych organizacji pozarządowych w Europie.
Cele
1. Pomoc dla krajów Europy środkowo - wschodniej służąca rozwijaniu działalności organizacji pozarządowych w sektorze pomocy społecznej
2. Podwyższenie profesjonalnej efektywności organizacji pozarządowych oraz zachęcanie ich do rozwoju współpracy z podobnymi organizacjami.
Kryteria selekcji
Partnerzy: zarejestrowane niedochodowe organizacje pozarządowe w U E oraz krajach objętych PHARE
Zakres współpracy
1. Projekty, które pomagają kobietom w dostępie do służby zdrowia, opieki społecznej i zatrudnienia, w poprawie ich sytuacji życiowej oraz zwiększeniu możliwości edukacji
2. Projekty przyczyniające się do społecznej reintegracji bezrobotnych tub osób z marginesu społecznego
3. Projekty wspomagające trwałą pomoc zdrowotną i socjalną dla określonych grup np. osób w podeszłym wieku, bezdomnych, narkomanów, ofiar wirusa HIV
Schemat makroprojektu: Subwencje w wysokości 10 - 200 tys. ECU nie przekraczające 80% całkowitych kosztów projektu dla finansowanych programów partnerskich przy czym co najmniej jeden partner musi pochodzić zUE.
Schemat mikroprojektu: subwencje w wysokości 3-10 tys. ECU dla projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe przez organizacje pozarządowe bez partnera z UE.

4. Phare Multi Country Democracy Programme
Jest to program służący oprogramowaniu demokracji pluralistycznej oraz umocnienia prawodawstwa w krajach objętych PHARE.
Cele
1. Wspieranie procesu reform gospodarczych i politycznych
2. Realizacja zobowiązań określonych w Układzie Europejskich między Unią a krajami stowarzyszonymi oraz w układach o partnerstwie i współpracy między UE a krajami objętymi PHARE
Kryteria selekcji
Partnerzy: organizacje pozarządowe / typu non profit w krajach Unii Europejskiej i krajach objętych PHARE. Zakres współpracy: proces wyborczy, propagowanie swobód obywatelskich, rozwój instytucji i organizacji przedstawicielskich, przejrzystość administracji publicznej, pomoc prawna i wzmocnienie systemu sądowego, pomoc dla niezależnych mediów, propagowanie i monitorowanie praw człowieka
Schemat makroprojektu: subwencje maksymalne 200 tys. ECU i nie przekraczające 80 % kosztów całkowitych projektu gdzie co najmniej jeden partner musi wywodzić się z Unii Europejskiej.
Schemat mikroprojektu: subwencje w wysokości 3 -10 tys. ECU dla małych projektów przedstawionych z inicjatywy lokalnej. Komisja Europejska może sfinansować projekty doraźne z własnej inicjatywy do 100 % kosztów projektu

5. Phare Multi Country Partnership Programme

Jest programem mającym na celu wspieranie inicjatyw oddolnych propagujących lokalny rozwój społeczno -gospodarczy w krajach objętych PHARE
Cele
1. Zachęcanie do zintegrowanego podejścia do rozwoju to znaczy takiego, które uwzględnia aspekt społeczny, kulturowy i środowiskowy rozwoju.
2. Wspieranie niedochodowych organizacji zdecentralizowanych, które przyczyniają się do lokalnego rozwoju.
3. Popieranie współpracy partnerskiej między zdecentralizowanymi organizacjami niedochodowymi w krajach UE oraz Europie środkowo- wschodniej, ułatwienie wymiany doświadczeń i umiejętności
4. Propagowanie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz dialogu i współpracy
Kryteria selekcji
Partnerzy: zdecentralizowane niedochodowe organizacje sektora prywatnego i publicznego w krajach objętych PHARE oraz Unii Europejskiej Zakres współpracy: współpraca na rzecz lokalnego rozwoju Współfinansowanie: subwencje w wysokości 8 - 200 tys. ECU w przypadku projektów partnerskich z udziałem partnerów z krajów UE.