Polacy na Ukrainie - działalność organizacji polskich i możliwe formy pomocy.

Rozeznanie form współpracy i pomocy dla Polaków było jednym z celów Wyjazdu Przedstawicieli Samorządów Małopolski na Ukrainę. Stąd liczne spotkania z organizacjami i wspólnotami Polaków tam mieszkających były stałym elementem programu wizyty.

Polacy rozsiani są po całej Ukrainie od Mościsk, Czerniowców i Lwowa po Kijów, Charków i Odessę. Ośrodki społecznej działalności Polaków szczególnie aktywne są w dawnej Małopolsce Wschodniej (Stanisławowi, na Podolu, Bukowinie, Polesiu, Półwyspie Krymskim i terenach zadnieprzańskich. Ogółem na Ukrainie mieszka ich ponad 1 min, stanowią ok. 4 % wśród 51 milionów mieszkańców Ukrainy, z których aż . 32 % stanowią osoby deklarujące się jako nie - Ukraińcy.

Polacy gromadzą się często wokół 600 parafii rzymsko-katolickich działających na terenie 3 diecezji: lwowskiej, kamieniecko-podolskiej, i kijowsko - żytomierskiej pod przewodnictwem Metropolity Arcybiskupa Mariana Jaworskiego. Największym skupiskiem Polaków jest Żytomierszczyzna, gdzie zamieszkuje ponad 450 tysięcy Polaków. Żytomierszczyznę obejmował polski okręg autonomiczny utworzony przez Stalina (rejon Marchlewski) skąd przeprowadzono zmasowaną deportację Polaków do Kazachstanu.

Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie - założona w 1992 roku i w tym samym roku zarejestrowana przez centralne władze Ukrainy. W zebraniu założycielskim Federacji uczestniczyli przedstawiciele 22 organizacji i ośrodków z niemal całej Ukrainy. Organizacje te zachowują w ramach Federacji swoją niezależność. Federacja zorganizowała 1 Sejmik Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie (Kijów 1992) oraz II Sejmik Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie (Chmielnicki 1996) Sejmiki Federacji wybrały w demokratycznych wyborach swoje władze.

W czasie obrad sejmików przyjęto program i cele działania Federacji. Za najważniejsze uznano realizację praw Polaków mieszkających na Ukrainie w oparciu o tworzone przez nich organizacje społeczne.

Według stanu na czerwiec 1997 roku w Federacji zrzeszonych jest 49 organizacji polskich oraz ich 50 oddziałów - łącznie 99 ośrodków.

Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie, powołane przez Federację w 1996 roku, stanowi drugi podmiot reprezentujący Polaków na szczeblu ogólnoukraińskim. Podstawowym celem działania Zjednoczenia jest rozwój i odrodzenie szkolnictwa polskiego na Ukrainie. Zjednoczenie współpracuje dla realizacji tych celów z Ukraińskim Ministerstwem Oświaty oraz z Ministerstwem Edukacji Narodowej RP.

Sytuacja szkolnictwa polskiego na Ukrainie.

Mimo takiej liczebności wspólnoty polskiej aktualnie na Ukrainie nie ma polskich szkół. We Lwowie od czasów powojennych działają dwie szkoły w ramach publicznego systemu oświaty z polskim językiem wykładowym. na Ukrainie działa sieć klas z nauczaniem języka polskiego, w szkole ukraińskiej w Mościskach działa 8 klas, w Strzelczyskach 4 klasy.

Ponadto funkcjonują także szkółki sobotnio-niedzielne, nie maja one jednak oficjalnego charakteru. Organizacje polskie czynią intensywne starania o nadanie tej formie kształcenia i dokształcania publicznego charakteru.

Uchwałą Ministerstwa Oświaty z 1996 roku zaprzestano finansowania fakultatywnych zajęć z języka polskiego ( a także z innych języków grup mniejszościowych), mimo stanowczych protestów m.in. Wspólnoty Polskiej uchwała ta nadal obowiązuje obezwładniając w praktyce nauczanie języka polskiego.

Należy odnotować inicjatywę Ministerstwa Edukacji RP, które zaplanowało budowę polskiej szkoły w Strzelczyskach, brak jednak w tej kwestii ostatecznej decyzji.

Kształcenie w języku polskim i nauka języka polskiego w wymienionych ograniczonych formach odbywa się jedynie na poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego. Na Ukrainie nie ma wydziałów polonistycznych w szkołach wyższych (istnieją jedynie wydziały filologii słowiańskiej).

Formy działania organizacji polskich.

Działalność organizacji polskich opiera się na programach, których realizacja dofinasowana jest przez Rząd RP. Polacy jako jedyna grupa narodowościowa na Ukrainie prowadzą systematyczną pracę właśnie w oparciu o przyjęte programy. Od 1994 roku realizowany jest program " Odrodzenie i rozwój Żytomierszczyzny".

Podstawowym partnerem dla organizacji polskich jest w Polsce Stowarzyszenie Wspólnota Polska, a na Ukrainie Komitet Państwowy Ukrainy d/s mniejszości i migracji.

Działalność na rzecz Polaków na Ukrainie prowadzona jest dwutorowo z jednej z tronu w Polsce z drugiej na miejscu, na Ukrainie. Aktywność na Ukrainie w ostatnich latach dominuje nad działalności w Polsce.

W roku 1996 globalnie środki przeznaczone przez państwo polskie sięgały ok. 1 mld starych zł. Środki te są oczywiście niewystarczające. Istotnym obszarem działalności jest prowadzenie bibliotek udostępniających polskie książki. Biblioteki te prowadzone są przede wszystkim przy parafiach i organizacjach polskich.

Spośród podejmowanych przez Polaków inicjatyw można wymienić:
Międzynarodową konferencję "Polskie drogi do Kazachstanu" z okazji 60 lecia deportacji Polaków do Kazachstanu. (Żytomierz)
Międzynarodową Konferencję "Nowe partnerstwo młodzieży polskiej z Ukrainy i ukraińskiej z Polski" (Lwów)
I Forum Kultury Polskiej na Ukrainie (Lwów)

W Listopadzie 1997 roku odbędzie się w Kijowie Międzynardową Konferencja "Kultura Polska w życiu Ukrainy - historia i dzień dzisiejszy"

Podstawowe problemy Polaków na Ukrainie - możliwe formy pomocy

Prowadzona działalność organizacji polskich wymaga materialnego zaplecza. Organizacje polskie na Ukrainie są organizacjami bezdomnymi, brak im podstawowego wyposażenia biurowego (telefony, faxy, drukarki, xero, itp). Jedyną własnością wspólnoty Polaków na Ukrainie jest Dom Polski w Kijowie działający od 1994.

Organizacje polskie pracują intensywnie ponad opracowaniem baz danych dotyczących aktywności Polaków na Ukrainie. bazy danych dotyczą aktywności organizacji polskich, współpracy gospodarczej, młodzieżowej, kulturalnej.

Konieczne jest pilne podjęcie działań dla zinwentaryzowania własności, w szczególności budynków powstałych ze społecznych, składek Polaków. Konieczne jest to dla ewentualnego starania się o zwrot tej własności. Tego rodzaju profesjonalne bazy danych opracowali na już Ukrainie m.in. Żydzi i Niemcy.

Nadal bardzo potrzeba książek i gazet w języku polskim. Dotyczy to zarówno literatury fachowej jak i literatury pięknej, gazet codziennych, młodzieżowych i innych.

W czasie pobytu delegacji samorządów małopolski powstała propozycja nawiązania współpracy między gminami i miastami w Polsce a organizacjami Polaków na Ukrainie. Istotna formą pomocy dla Polaków mogłoby być zakupienie na Ukrainie mieszkań, które mogłyby stanowić pokoje gościnne wykorzystywane przez Polaków odwiedzających Ukrainę. Pozyskiwane sta środki systemowo mogą rozwiązać kwestie finansowania działalności organizacji polskich.

Podkreślono konieczność zwiększenia ilości Polaków z Ukrainy studiujących w Polsce. Wymaga to stworzenia systemu stypendiów nie tylko publicznych ale i prywatnych.

Prasa, radio i telewizja polskojęzyczna na Ukrainie

"Gazeta Lwowska" wydawana przez Towarzystwo kulturalne Polaków ze Lwowa, drukowana jest w Przemyślu dofinansowana przez Polskę - nakład ok. 3000 egz.

"Dziennik Kijowski" - ukazuje się jako suplement do rządowej gazety "Głos Ukrainy"

Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie wydaje do wewnętrznego użytku biuletyn, Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej w Żytomierzu wydaje własną gazetkę, ukazuje się także "Mozaika Berdyczowska" i "Głos Podola"

Istotną formą przekazu informacji a także kultury polskiej może być radiofonia. W tym zakresie działają: "Lwowska Fala" przy prywatnej rozgłosi we Lwowie, "Radio Żytomierz" raz w miesiącu nadające audycje w języku polskim, sporadyczne audycje nadają w j. polskim rozgłośnie w Berdyczowie, Czreniowcach, Nowogrodzie Wołyńskim.

Programy telewizyjne w języku polskim ukazują się w TV w Czerniowcach na Bukowinie, oraz w TV Żytmomierz.

Współpraca samorządów Ukrainy i Polski (Małopolski)

Uczestniczący w Wyjeździe Prezydenci, Burmistrzowie i Wójtowie blisko 150 miast i gmin uczestniczyli w spotkaniach z przedstawicielami samorządowych władz Ukrainy.

Propozycja Stowarzyszenia Gmin Małopolski nawiązania partnerskiej współpracy między samorządami Ukrainy i Polski - szczególnie tam gdzie liczne są skupiska Polaków, może przyczynić do nadania pomocy Polakom instytucjonalnego charakteru.

Emilia Chmielowa - Przewodnicząca Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie
Kazimierz Barczyk - Przewodniczący Zarządu SGM