Samorząd Rzeczypospolitej w perspektywie integracji europejskiej.

Panuje dość powszechne przekonanie, że po 1989 roku jedyną naprawdę udaną reformą w Polsce jest przywrócenie samorządu terytorialnego. Na poziomie gmin faktycznie tak jest, chociaż i tutaj mamy jeszcze wiele do zrobienia w dziedzinie finansowania oraz własności infrastruktury.

Reforma samorządu terytorialnego w Polsce zatrzymała się jednak w połowie drogi i w powszechnym odczuciu samorządowców powinna być kontynuowana przez utworzenie powiatów samorządowych i województw (regionów). Związek Polskich Gmin Zachodnich zdecydowanie podziela ten punkt widzenia, biorąc pod uwagę rozwiązania istniejące u naszego zachodniego sąsiada. Kontrowersyjna jest jedynie liczba województw ( regionów), chociaż tworzenie silnych jednostek wydaje się logiczne. Należy także pamiętać że na zachodnim pograniczu Polski w granicach obecnie istniejących województw powstały cztery regiony transgraniczne, które w ocenie naszego Związku funkcjonują dobrze. Są to tzw. Euroregiony: Nysa, Szprewa - Nysa - Bóbr - Viadrina i Pomerania. Maja już znaczące osiągnięcia dotyczące modernizacji infrastruktury technicznej oraz społecznej. W czasie letniej powodzi widoczne były wspólne przeciwdziałanie jej skutkom (vide Słubice).

Jednak zasadniczym problemem, ważącym na przyszłości samorządów terytorialnych w Polsce, zwłaszcza w perspektywie integracji europejskiej, jest ich finansowanie. Należy im zapewnić dochody umożliwiające pełne pokrycie kosztów wykonania przydzielonych zadań. Obecnie, na przykład w dziedzinie oświaty, pieniędzy wystarcza zaledwie na około 60 proc. potrzeb, co uniemożliwia prowadzenie regionalnej polityki edukacyjnej i przyczynia się do dalszej dewastacji obiektów oraz obniżenia poziomu kształcenia podstawowego i średniego. Pragnę podkreślić konieczność rozwijania w pasie przygranicznym szkolnictwa wyższego, które jest ważnym czynnikiem miasto-twórczym. Pozwoli też na wyrównanie poziomu w tej dziedzinie po stronie niemieckiej i polskiej. Podkreślenia wymaga też wybitny udział samorządów w inspirowaniu rozwoju gospodarczego. Dlatego też ważny jest właściwy sposób ich finansowania oraz to, by podatek VAT stanowił dochód własny samorządów. Udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych nie należy uzależniać od faktycznego wykonania dochodów państwa. Powinna to być wielkość zapisana w budżecie na etapie jego tworzenia, tj. prognozy. Zwiększenie możliwości finansowych gmin zachodniego pogranicza jest konieczne ze względu na potrzebę intensywnej rozbudowy infrastruktury europejskiej oraz niwelację różnic w pasie przygranicznym. Wymaga to spójnej polityki państwa i samorządów.

Z innych zagadnień, które wymagają pilnego załatwienia, to konieczność przekazania samorządom infrastruktury energetycznej (mniejsze elektrociepłownie oraz sieci elektroenergetyczne średnich i niskich napięć). W kontekście wielkiej powodzi 1997 roku niezbędne staje się przeprowadzenie gruntownej modernizacji urządzeń budownictwa wodnego w dorzeczu Odry (zbiorniki retencyjne, poldery i wały przeciwpowodziowe) oraz zorganizowanie systemu przeciwdziałania skutkom katastrof żywiołowych.

Należy podkreślić znaczne osiągnięcia samorządowców w dziedzinie współpracy z partnerami Unii Europejskiej, zarówno trans-granicznej, jak i partnerstwa miast i gmin. Tą drogą udało się pozyskać konkretną pomoc finansową! merytoryczną. Odbywają się międzynarodowe imprezy, na przykład Forum Miast Bliźniaczych i Spotkania Muzyczne Wschód - Zachód. Działają instytucje, takie jak Towarzystwo Wspierania Gospodarki.

Taki obraz sytuacji oraz niezbędnych zmian rysuje się z punktu widzenia samorządów zachodniego pogranicza.

Franciszek Werner
Autor jest przewodniczącym Związku Polskich Gmin Zachodnich, I członkiem FZiSGP