Z kongresowej debaty - samorząd i demokracja

Jerzy Regulski
Rola samorządu w integrującej się Europie

Wszystkie państwa Europy Zachodniej przeprowadziły w okresie powojennym zdecydowaną decentralizację i wykształciły wielostopniowe systemy władz samorządowych.

W Unii Europejskiej przedstawicielstwa władz samorządowych mają udział w podejmowaniu decyzji. Jedna trzecia budżetu jest przekazywana bezpośrednio regionom z pominięciem rządów centralnych. Obowiązująca zasada subsydiarności zabezpiecza samorządność gmin, powiatów i regionów.

Samodzielne władze lokalne i regionalne tworzą poważną międzynarodową siłę polityczną. W ramach Rady Europy istnieje ich Kongres, jak i stowarzyszenia ogólnoeuropejskie i związki regionalne. Integracja z Europą jest celem polityki polskiej. Trzeba się więc w wystarczającym stopniu dostosować do ustalonych standardów. Polska musi się zdecentralizować i rozwinąć silne władze samorządowe.

Niezbędne jest stworzenie regionów z własnymi władzami wybieralnymi. Nie można budować instytucji zastępczych i twierdzić, że wojewoda, który jest politycznym reprezentantem rządu, reprezentuje również region.

Niezbędne jest stworzenie powiatów czy starostw, jako pośredniego szczebla samorządowego. Trzeba zlikwidować rejony administracyjne, stworzone w 1990 roku przez zwolenników dawnego ustroju dla ograniczenia władztwa gminnego.

Reforma 1990 roku była początkiem procesu decentralizacji państwa, ale proces ten został wyhamowany. Obecnie powstała nowa szansa, która musi być wykorzystana. Niezbędne reformy powinny być przeprowadzone przed wyborami samorządowymi. Reforma będzie napotykać na ogromne opory. Będzie szalała demagogia. Będą podnoszone drugorzędne kwestie, byle doprowadzić do straty czasu.

W parlamencie powinny powstać komisje ds. decentralizacji państwa, a rząd powinien powołać pełnomocnika do spraw decentralizacji państwa. Powinni powstać terenowi organizatorzy powiatów. Warunkiem sukcesu jest rozwinięcie akcji informowania społeczeństwa.

Brnisław Lachowicz
Dlaczego powiaty? Uwagi z związku z wysokim bezrobociem na wsi i w małych miastach

Czy gminy wiejskie lub małomiasteczkowe są w stanie zlikwidować rosnące bezrobocie? Ryzyko inwestowania (np. budowania zakładów pracy) w dawnym centrum powiatowym jest znacznie mniejsze niż na wsi, gdzie istnieje zła infrastruktura techniczna i trudniej o fachowców. Jeżeli więc przywrócić centrom należną im funkcję, obligującą do tworzenia nowych miejsc pracy to jest to wielka szansa na uporanie się z bezrobociem na wsiach. Powołanie do życia powiatów pozwoli na lepsze uporządkowanie administracji terenowej.

Przeciwnicy reformy powiatowej pytają, ile to nas będzie kosztować? A ile kosztuje utrzymanie urzędów rejonowych, rejonowej policji, rejonowej straży pożarnej itd.? Czy nie lepiej struktury te uporządkować i oddać pod kontrolę społeczną?

Rejonowe urzędy pracy nie mają dostatecznych możliwości i kompetencji dla skutecznego przeciwdziałania bezrobociu, gdyż nie dysponują majątkiem komunalnym, nie mogą tworzyć spółek z innymi podmiotami, nie mogą zmniejszać i umarzać podatków. Zdolność tę posiadałyby powiaty uwłaszczone mieniem Skarbu Państwa. Powstałe powiaty, z odpowiednim majątkiem i kompetencjami byłyby odpowiedzialne za politykę pracy na swoim terenie. W obrębie powiatu jest znacznie mniejsze ryzyko inwestycyjne, istnieje lepsza możliwość znalezienia fachowców, więc i prawdopodobieństwo znalezienia inwestora jest znacznie większe niż w przypadku małej gminy. Problem bezrobocia na wsi może być rozwiązany znacznie szybciej, gdy zostanie rozwiązany problem reformy administracji publicznej.

Bronisław Lachowicz jest przewodniczącym Stowarzyszenia Gmin Regionu Wielkopolski.

Janusz Baster
Zasada pomocniczości i profesjonalizm

Głównym celem Kongresu jest możliwość i konieczność poinformowania parlamentu na samym początku nowej kadencji o przygotowaniu samorządu i innych środowisk obywatelskich do współudziału i współodpowiedzialności za budowanie nowego państwa. Postanowiliśmy przypomnieć, że, zgodnie z zasadą pomocniczości, w debacie o sprawach publicznych musi brać udział szersze grono uczestników. Dlatego partnerami samorządu terytorialnego, czyli reprezentantów gmin i ich organizacji, będą na Kongresie inne, często niedostrzegalne środowiska społeczeństwa i państwa obywatelskiego: organizacje osób realizujących zadania publiczne, środowiska organizacji obywatelskich, środowiska wspomagające rozwój lokalny, środowisko mediów oraz organizacje pracujące nad profesjonalizacją życia publicznego.

W związku z tym dokonaliśmy inwentaryzacji spraw do przedstawienia nowemu parlamentowi i identyfikacji zadań dla środowisk uczestniczących w Kongresie. Trzy główne nurty dyskusji zogniskowaliśmy na pytaniu: Jakie państwo? W jego świetle rozważaliśmy: ustrój i prawo w drodze do Unii Europejskiej, praktykę stosowania zasady pomocniczości, profesjonalizm podejmowania spraw publicznych. Kongres jedynie zapoczątkuje te prace. Ich kontynuację przeprowadzą organizacje, instytucje i środowiska pełniące rolę gospodarzy sesji oraz prezentacji. Są to instytucje i organizacje stale współpracujące z Instytutem Małopolskim MISTiA, co daje około dwóch tysięcy osób aktywnie uczestniczących w życiu publicznym.

Janusz Baster jest Dyrektorem Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie

Zygmunt Frankiewicz
Regionalizacja kraju szansa na restrukturyzację przemysłu na Śląsku

Śląsk jest regionem o największej koncentracji przemysłu ciężkiego, cechującego się przestarzałymi i nieefektywnymi technologiami. Przemysł ten wymaga gruntownej reorganizacji, zwłaszcza w kontekście polskich dążeń, wstąpienia do Unii Europejskiej. Restrukturyzacja przemysłu nie powinna polegać wyłącznie na realizacji programów branżowych dla poszczególnych gałęzi gospodarki, które zwykle wiążą się z redukcją zatrudnienia w danej dziedzinie i nie przewidują nowych miejsc pracy. Nie biorą także pod uwagę skutków realizacji programu ze zmianami w innych branżach. Nieprawidłowości te mogą zostać usunięte poprzez przygotowanie programów restrukturyzacyjnych w skali regionu, co zapewni harmonijny rozwój poszczególnych dziedzin i optymalizację gospodarki w całym regionie. Programy regionalne służą osiąganiu celów społeczności regionu.

Nieefektywny i niekonsekwentny jest proces restrukturyzacji górnictwa na Śląsku. Nie ma spójnej strategii rozwoju gospodarczego, która obejmowałaby wszystkie zagadnienia o charakterze lokalnym, ponadlokalnym i regionalnym. Dodatkowo negatywne skutki wywiera przyjęta ostatnio ustawa o restrukturyzacji finansowej górnictwa, która pozbawiła gminy poważnej części dochodów z tytułu prowadzonej na ich terenie eksploatacji. A to właśnie gminy ponoszą koszty generowane przez szkody górnicze.

Przedstawiona przeze mnie argumentacja przemawia za potrzebą reformy administracyjnej kraju, wprowadzającej regionalne województwa i samorządowe powiaty. Duże województwo jest najbardziej naturalnym poziomem prowadzenia polityki gospodarczej. Dysponuje dużym potencjałem i jest zdolne do aktywizowania społeczności regionu.

Zygmunt Frankiewicz jest przewodniczącym Związku Gmin Górnego Śląska i Północnych Moraw.

Włodzimierz Tomaszewski
Samorząd w parlamencie

Dalszych reform samorządowych nie można przeprowadzić z pominięciem już odrodzonych samorządów i ich organizacji, które wraz z szerokim gronem eksperckim stanowiły dotąd jedyną siłę, konsekwentnie i wprost napierającą na kontynuację reform. Duża liczba posłów-samorządowców w parlamencie nie jest gwarantem skuteczności. Trzeba im stworzyć instytucjonalne warunki sprawnego i szybkiego konsultowania się z samorządami inicjatyw ustawodawczych. Wprowadzenie odpowiednich zmian w regulaminach Sejmu i Senatu, zobowiązujących do zasięgania opinii samorządów na każdym etapie prac legislacyjnych, wraz z utworzeniem w strukturach Kancelarii Sejmu sekretariatu samorządowego dawałoby samorządom szansę aktywnego uczestnictwa w procesie legislacyjnym aż do samego końca. Sekretariat powinien pełnić funkcje obsługowe wobec samorządów: śledzić procedury legislacyjne, kolejne wersje projektów ustaw, na zlecenie jednej czy kilku organizacji samorządowych prezentować ich opinie w trakcie dalszych prac parlamentarnych.

Organizacje wchodzące w skład Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego powinny być poszerzone o Federację Związków i Stowarzyszeń Gmin Polskich, jako reprezentanta regionalnych i branżowych organizacji gmin. Postulowane powyżej zasady współpracy rządu i samorządu wymagać będą od tych drugich daleko idącej dyscypliny, a to prowadzić będzie do jeszcze większej samoorganizacji samorządów. Skuteczność organizacji samorządowych zależeć będzie od sposobu dogadywania się, dzielenia obowiązkami i korzystania z usług profesjonalnych lobbystów.

Wątpliwości nie mogą budzić koszty, jakie będzie ponosiło państwo w związku z utrzymaniem Sekretariatu Samorządowego i obsługą prac Komisji Wspólnej. Koszty te będą symboliczne w stosunku do rozstrzygnięć, którym będą one służyć.

Włodzimierz Tomaszewski jest współpracownikiem tygodnika "Wspólnota".