Na przełomie stycznia i lutego 2005 r. z inicjatywy Muzeum Armii Krajowej upamiętniono lokal konspiracyjny Krakowskiej Rady Pomocy Żydom "Żegota", jaki znajdował się w Krakowie przy ul. Jagiellońskiej 11. Odsłonięcia tablicy dokonał ostatni już dziś żyjący uczestnik "Żegoty" Władysław Bartoszewski przy udziale Kazimierza Barczyka, Przewodniczącego Rady Muzeum AK, Adama Rąpalskiego, Dyrektora Muzeum AK, Ppłk. Kazimierza Kemmera ps. "Halny", Prezesa Fundacji Muzeum Historii AK. Monument poświęcił J. Em. Ks. Abp. Franciszek Kardynał Macharski, ówczesny Metropolita Krakowski.

Namacalnym dowodem, że Polacy nie pozostali obojętni na straszny los, jaki Żydom zgotowali Niemcy była działalność Polskiego Państwa Podziemnego, a konkretnie jednej z jego agend: Rady Pomocy Żydom "Żegota" przy Delegacie Rządu RP na Kraj, której zadaniem było organizowanie pomocy dla ludności żydowskiej skomasowanej w gettach i obozach, jak również ukrywającej się po "aryjskiej" stronie miast, jak i na prowincji. "Żegota" była jedyną taką instytucją państwową w okupowanej Europie i finansowaną głównie ze środków państwowych.

Warto zaznaczyć, że w ramach "Żegoty" działali wspólnie Polacy i Żydzi. Choć struktura, która zajmowała się informowaniem Rządu RP w Londynie działała już od 1941 r. w ramach Biura Informacji i Propagandy KG AK, to sama Rada Pomocy Żydom, jako realnie udzielający pomocy organ PPP powstała 4 grudnia 1942. Utworzona została ona na zrębach założonej we wrześniu tego roku Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom.

Z nazwisk istotnych dla "Żegoty" należy wymienić Zofię Kossak - Szczucką, Wandę Krahelską Filipowicz, kolejnych jej szefów: Juliana Grobelnego z PPS-WRN, Romana Jabłonowskiego oraz Leona Feinera z Bundu. Inne nazwiska nieodparcie kojarzące się z "Żegotą" to Marek Ferdynand Arczyński ze Stronnictwa Demokratycznego, Władysław Bartoszewski z Frontu Odrodzenia Polski, Adolf Berman z Żydowskiego Komitetu Narodowego oraz Emilia Hiżlowa, Witold Bieńkowski czy Ignacy Barski.

Postacią, która szczególnymi zgłoskami zapisała się w ramach pomocy Żydom, a której również nie sposób pominąć to Irena Sendlerowa, która podjęła się heroicznego czynu opieki nad 2 500 dziećmi żydowskimi, które zdołano wyciągnąć z getta.

Do głównych zadań "Żegoty" należało organizowanie zarówno kryjówek jak również samego wparcia finansowego dla Żydów ukrywanych przez Polaków, pomoc medyczna. Warty zaznaczenia jest udział w akcji Kościoła Katolickiego, który oprócz przyjmowania ukrywających się Żydów pomagał w wystawianiu fałszywych metryk chrztu, które ułatwiały zalegalizowanie pobytu na "stronie aryjskiej". Oblicza się, że wykonano ich ponad 60 tysięcy. Wszystko to było możliwe dzięki działalności "Żegoty", w ramach której bezpośrednio pracowało około 180 osób, nie licząc wielu tysięcy współpracowników.

12 marca 1943 r. powołano do życia Okręgową Radę Pomocy Żydom w Krakowie, działalność krakowskiej "Żegoty" ze względu na funkcjonowanie dużego getta posiadała niezwykle ważne znaczenie. Szczególnie aktywnie krakowska komórka pracowała w okresie likwidacji getta w Podgórzu w marcu 1943 r. i później aż do końca okupacji niemieckiej. Oprócz prowadzonej akcji propagandowej, której celem było zwrócenie uwagi społeczeństwa polskiego na rozmiar zbrodni prowadzono szeroko akcję legalizacyjną, czyli wytwarzania fałszywych dokumentów dla Żydów, przerzutu Żydów poza Kraków, ze Lwowa i na Węgry oraz dożywania ludności żydowskiej.

Członkami krakowskiej Rady byli przedstawiciele różnych stronnictw politycznych i orientacji ideowych m.in.: Stanisław Dobrowolski (przewodniczący), Władysław Wójcik (sekretarz), Anna Dobrowolska (skarbnik), Tadeusz Seweryn, Jerzy Matus i Maria Hochberg-Mariańska (przedstawicielka społeczności żydowskiej).

Warto pamiętać, że od jesieni 1941 r. na terenie okupowanej Polski - inaczej niż w pozostałych krajach Europy - obowiązywało niemieckie rozporządzenie o stosowaniu kary śmierci i to w ramach odpowiedzialności zbiorowej za wszelkie przejawy pomocy udzielanej Żydom.

12 marca 2013 r.o godzinie 12 przy ul. Jagiellońskiej 11 w Krakowie odbyła się uroczystość organizowana przez Muzeum AK poświęcona pamięci krakowskiej "Żegoty" oraz wszystkich Polaków i Żydów zaangażowanych w dzieło ratowania przed Holocaustem. Uroczystość ta uzyskała honorowy patronat Prezydenta Miasta Krakowa, prof. Jacka Majchrowskigo oraz Ministra Władysława Bartoszewskiego, ostatniego działacza "Żegoty". Uroczystość prowadził Tadeusz Żaba, Zastępca Dyrektora Muzeum AK. Wśród zgromadzonych byli m. in. Paweł Stańczyk, Sekretarz Miasta Krakowa, Delegat Prezydenta Miasta, Kazimierz Barczyk, Przewodniczący Sejmiku Województwa Małopolskiego, Sławomir Pietrzyk, Wiceprzewodniczący Rady Miasta Krakowa, Konsul Generalny Republiki Federalnej Niemiec dr Werner Koehler, Przewodniczący Zarządu Żydowskiej Gminy Wyznaniowej Tadeusz Jakubowicz, kpt. Magdalena Zalewska, Delegat Dowódcy 2 korpusu Zmechanizowanego, a także Kombatanci oraz młodzież krakowskich szkół.

Przemówienia wygłosili Kazimierz Barczyk oraz Sławomir Pietrzyk, a słowo podziękowania do zebranych i organizatorów skierował Tadeusz Jakubowicz, który podkreślił zasługi Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej w dziele ratowania Żydów przed Zagładą.

Przy dźwiękach wojskowego werbla zapalono znicze oraz złożono wieńce i kwiaty pod tablicą upamiętniającą konspiracyjną siedzibę krakowskiej "Żegoty".

W ramach ekspozycji stałej Muzeum AK powstała m.in. przestrzeń poświęcona działaniom Polskiego Państwa Podziemnego wobec Holocaustu, gdzie można się zapoznać z działalnością "Żegoty".

Tego samego dnia, o godz. 18. w Muzeum AK odbył się wykład poświęcony działalności Krakowskiej Rady Pomocy Żydom "Żegota". Wygłosiła go dr Krystyna Samsonowska, pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, wybitny znawca stosunków polsko-żydowskich w XX w. Wykład zakończył się dyskusją, w której wzięli udział świadkowie historii.

Piotr M. Boroń, Piotr Makuła, Tadeusz Żaba

**********

Relacja na stronie Towarzystwa Społeczno - Kulturalnego Żydów w Polsce >>>

**********